donderdag 29 december 2016

Poubelle en de Brusselse nomenklatoera

Toen in augustus de longlist voor de ECI Literatuurprijs bekend werd gemaakt, reageerde menigeen verbaasd dat Poubelle van Pieter Waterdrinker er niet op stond. Eindelijk was er weer eens een Grote Roman verschenen, die bovendien zeer gunstige kritieken had gekregen, en nu stond het boek niet eens op de groslijst. Het argument dat zoiets een altijd subjectieve keuze van een jury betreft ging niet op, want dat is pas het geval bij de shortlist - een longlist is veeleer een overzicht van wat er het voorbije jaar aan belangwekkends is verschenen.
   Jeroen Vullings (VN) schreef zelfs dat de jury zich hiermee diskwalificeerde. Als boekbespreker voor de Nieuwsshow heeft hij de roman nu in elk geval wel kunnen voordragen voor de verkiezing van het beste boek van 2016, en hij doet dat met een vibrerende formulering: 'Af en toe gebeurt het: iemand waagt zich aan de grote roman over onze tijd. In de handen van de meer-meer-meer-schrijver Pieter Waterdrinker, met zijn sanguinisch Russisch gemoed, zijn hermansiaans wereldbeeld en zijn breugheliaanse pen leidt dat tot een onweerstaanbaar pandemonium, waarin bevallige inslechte vrouwen en principeloze profiteurs hun hitsige reidans volvoeren in het Wilde Oosten.'
   In Poubelle wordt met romaneske middelen het falen van de EU-politiek en bij uitbreiding het failliet van de huidige elite genadeloos blootgelegd. Hoofdpersoon van dit vuistdikke epos (544 blz.) is Wessel Stols, Europarlementariër namens de sociaaldemocraten en daarnaast gevierd columnist van een gerespecteerd dagblad. Hij reist af naar Oekraïne wanneer daar de opstand uitbreekt, speecht op het Maidan-plein en raakt zo betrokken bij de oorlog in het oosten van het land.
   De decadentie van het Europees Parlement wordt haarfijn beschreven. Als Wessel in Brussel aankomt wordt hij daar 'door één van de auto's met chauffeur, waarvan de Europese instellingen er een hele vloot op nahielden om de afgevaardigden als vorsten te behandelen, opgewacht'. De gang van zaken in de Brusselse paleizen wordt in een serie sprekende voorbeelden getoond. 'Meteen was Wessel Stols weer volledig opgenomen in de Europese bijenkorf, waarvan de honingraten ononderbroken dropen van de honing die op bijna Bijbelse wijze, als bij de wonderbaarlijke vermenigvuldiging, voortdurend opnieuw werd aangevuld. Hij tekende de presentielijst voor zijn dagvergoeding van driehonderd euro, nam de lift, marcheerde door de gangen. In een zaaltje met naargeestig tl-licht woonde hij een matig bezochte commissievergadering Financiën bij die al na tien minuten door de Duitse voorzitter werd afgebroken en verplaatst naar volgende week.'
   Wessel wéét dat hij acteur is in een beschamende vertoning, dat hij deel uitmaakt 'van een moloch die er vooral was om zichzelf in stand te houden'. Hij schetst het financiële walhalla, met de talloze vergoedingen, declaraties en allerhande potjes waaruit onbekommerd gesnoept wordt. 'Van alleen al wat hij aan kilometervergoeding kreeg moesten doorsnee gezinnen in Alkmaar, Bologna of Boedapest een maand zien rond te komen.' Hij noemt de EU dan ook 'dit geldverslindende circus, waar je als parlementariër bij plenaire zittingen hooguit twee minuten mocht spreken je vooral moest stemmen - stemmen in naam van het volk dat je amper vertegenwoordigde, wat het democratisch gehalte tot een farce maakte en waarvoor je nog eens vorstelijk werd betaald ook'. De parlementariërs menen echter dat ze er recht op hebben. 'Recht op het geld, de luxereizen, de diners, de verkwisting, de privileges.'
   Waterdrinker gebruikt vaak religieus getinte beeldspraak om te laten zien dat dat Europese project tot een van de werkelijkheid losgezongen ideologie is verworden, voortgestuwd door geloofsfanaten: 'Het bijna religieuze doel van een groot en verenigd Europa, waarvan zij de hogepriesters waren, heiligde de middelen.' 'Niemand had hem gemist; nooit werd je hier gemist. De helft van de fractie was sowieso voortdurend op pad. Als discipelen de geloofsbelijdenis voor verdere harmonisering van de glastuinbouw, een lager suikergehalte in chocolade, veiligere paperclips en voor überhaupt meer politieke invloed van Brussel, tot in de verste uithoeken van de unie uitdragend.'
   Maar het is niet alleen blinde geloofsovertuiging, het is ook een decadente omgeving waar zelfverrijking en zedenbederf de klok slaan: 'Of ze verbleven in hun buitenhuis, met hun gezin, alleen, dan wel met een minnaar of maîtresse. Bij voorkeur ergens in het diepe zuiden van Europa [...]. Alleen al daarom wilde het gros van de parlementsleden de zuidelijke landen met alle geweld bij de Europese Muntunie houden: vanwege hun buitenhuizen in een streek waar met euro's kon worden betaald.' De decadentie wordt ook in ogenschijnlijk onbeduidende details uitgeserveerd: 'Vanuit een ooghoek zag Wessel Stols hoe een mede-Europarlementariër, een Tsjech met een buik als een biervat, zich met een witblond fotomodel zedig nestelde in een hoek van de zaak.'
   Behalve als een religie wordt het Europese project ook vergeleken met het communisme, die vorige postreligieuze religie. 'Wat was de Europese Commissie anders dan een kapitalistische verschijningsvorm van het aloude Politburo, waarin een kleine technocratische elite de dienst uitmaakte? Zoals de nomenklatoera destijds amper nog in het communisme geloofde, maar tot op het laatst met hun families bleef profiteren van de privileges, zo werd de ritedans rondom het gouden kalf van de euro in Brussel en in Straatsburg iedere dag opnieuw uitgevoerd. Wie dwars lag, wie de geloofsbelijdenis in twijfel trok, wie het spel wilde verstoren, belandde op de zwarte lijst en werd behandeld als dissident.'
   Wanneer Oekraïne zich terugtrekt uit het Oostelijk Partnerschap en er protesten uitbreken, wordt Wessel namens de partij naar Kiev gestuurd. Op het Maidan-plein spreekt hij de betogers toe, zoals in werkelijkheid figuren als Verhofstadt, Van Baalen en Jacques Monasch dat deden. De verschrikkelijke gevolgen van die onverkwikkelijke daad kennen we maar al te goed: de annexatie van de Krim, een bloedige burgeroorlog en de ramp met de MH17.
   Na die laatste gebeurtenis is Wessel ten einde raad, wordt hij verteerd door schuldgevoel. 'Stel dat hij zich nooit voor het karretje van zijn fractie in Brussel had laten spannen, stel dat hij nooit op dat afschuwelijke koude plein in Kiev had gestaan, om de massa op te zwepen, op te zadelen met louter valse beloftes, door uitsluitend de rechten van de ene partij te verdedigen, die van de andere daarmee automatisch schofferend, was dan die opstand überhaupt wel ontaard in een bloedbad?'
   Hij denkt terug aan meneer Braunkoffer, zijn leraar Duits op het gymnasium in Haarlem. Deze Auschwitz-overlevende had zijn leerlingen ingewreven dat iedereen die in de oorlog niets had gedaan of zich alleen maar aan de kleine collaboratie - als machinist of als wisselbediener of zelfs als restauratiejuffrouw op de stations waar de treinen passeerden - hadden overgegeven, medeschuldig was aan de massamoord. 'Een ketting bestaat uit schakels, en altijd is iedere schakel van belang, iedere schakel' - die woorden van Braunkoffer achtervolgen hem nu.
   'Iedere schakel was belangrijk. Zonder schakels was er geen ketting. Was hij door zijn optreden, door zijn handelen dat louter ingegeven was door egoïstische motieven, waarbij hij geen moment had gedacht aan het lot van de arme Oekraïense boer, maar zuiver aan zijn eigen lot, aan zijn eigen positie binnen Brussel [...] niet mede schuldig aan het ontketenen van de oorlog in het oosten van Oekraïne? En daarmee uiteindelijk ook aan die gruwelijke vliegramp? Al was het maar voor een fractie, een stofkorrel, een nanostofkorrel van deze absurde werkelijkheid?'
   Het neerhalen van de MH17 was ongetwijfeld geen opzet geweest, maar 'het was een ongeluk geweest in een keten van gebeurtenissen, begonnen op het plein in Kiev, de stad waar hij zich had laten fêteren'. In de krant leest hij hoe zijn opvolger als columnist de premier prijst, die had beloofd dat de onderste steen boven zou komen, ook wat betreft de vraag waarom de ambassademedewerkers in Kiev niet hadden gewaarschuwd dat het veel te gevaarlijk was voor dat vliegtuig om daar te vliegen.
   Maar Wessel weet het antwoord: 'omdat ze louter bezig waren met hun carrière, met hun volgende post waar ze hopelijk wel een zwembad hadden. Omdat ze zelfs nu, nu Nederlanders, hun landgenoten, leden van het volk dat hen op goudgerande vliegende tapijten had uitgezonden, in stukken vlees, botten bloed uiteengereten tussen het koren en de zonnebloemen lagen, niet meteen naar het rampgebied afreisden, omdat het procedureel niet mocht, omdat het te gevaarlijk was.'
   Hij ziet de premier, de 'weglachpremier', op tv 'in diepe rouw namens de BV Nederland'. 'Was hij, Wessel Stols, dan de enige in dit land die zich mede schuldig voelde? Die besefte dat hij als paladijn van Europa misschien onvoorzichtig was geweest, roekeloos, de onvoorzichtige roekeloze arrogantie die Brussel zich decennialang vanuit de bladgouden torens had gemeend te kunnen permitteren?' Wessel bezwijkt onder zijn schuldgevoel - er zijn overigens meer spoken uit zijn verleden die hem belagen - en hij maakt een eind aan zijn leven.
   In een interview noemde de auteur de 'schakel'-redenering een gedachte-experiment, en dat is precies wat fictie vermag. In werkelijkheid gaan de betrokkenen immers allesbehalve gebukt onder schuldgevoel. De weglachpremier marchandeert op schandelijke wijze met de uitslag van het Oekraïne-referendum en de oorlogshitsers van de Maidan zitten nog op hun post, het Brusselse evangelie nog fanatieker predikend. Met Poubelle schreef Pieter Waterdrinker zonder twijfel de imposantste roman van 2016. 

zondag 25 december 2016

Zeven dagen lang (307)

19 t/m 25 december

MAANDAG (On)bekend
Er is een onbekende toneeltekst van Mulisch opgedoken, melden de media: 'Het twaalfde huis van monsieur Zimbalist'. Dat klopt niet helemaal. Dat wil zeggen: het was bekend dat Mulisch ooit een tekst schreef met deze titel, dat had hij namelijk zelf al uit de doeken gedaan in De toekomst van gisteren (1972). We schrijven het jaar 1952, en volgens Mulisch vindt men 'de angst en frustratie van die dagen het zuiverst terug in De schandalen van Vestdijk.' 
'Zelf begon ik aan een toneelstuk: Het twaalfde huis van Monsieur Zimbalist. Mijn Zimbalist was een onmetelijk rijke luciferkoning à la de legendarische Ivar Kreuger; overal ter wereld had hij villa's, flats, bungalows, waar iedere dag ontbijt, lunch, diner en souper opgediend moesten worden, voor het geval hij plotseling mocht opdagen. De butler en de huishoudster van zijn twaalfde huis, waar mijn stuk zich zou afspelen, hadden hem nooit gezien' etc.
Toen Mulisch nog aan het stuk schreef 'verscheen Becketts En attendant Godot, en ik staakte het werk aan mijn stuk, liever dan de indruk te wekken een epigoon te zijn. Natuurlijk had ik mij niet moeten laten intimideren, maar ik liet mij intimideren, in plaats van het op te vatten als een teken, dat ik op het goede spoor zat.' (p. 50-51)
Op 24 januari wordt het stuk door acteurs voorgelezen.

DINSDAG Kerstmuziek (I)
Kelly Clarkson, '4 Carats' (2013)

WOENSDAG Zwartkijker
21 december. Over een half jaar worden de dagen alweer korter. (aldus Kurt Mulisch)

DONDERDAG Eerbied
Christophe Vekeman schrijft in De Morgen: 'Naar aanleiding van de 27ste aflevering van het Groot Dictee der Nederlandse Taal [...] noemde schrijfster Saskia de Coster in De Morgen spelling "niet belangrijk", "niet de essentie, eerder een vernislaag of hinderlijke bijkomstigheid". Nu kennen we Saskia natuurlijk inmiddels een beetje, [...] het erge is, helaas, dat zij niet alleen blijkt te staan. Hans Bennis, directeur der Nederlandse Taalunie, haast zich in elk geval haar bij te treden en doet er zelfs nog een schepje bovenop: "Als taalkundige zou ik durven te stellen dat het niet slecht zou zijn om spellingregels gewoon af te schaffen." Dat is zijn mening dus. Mijn mening is dat die minkukel op staande voet, om de dringendst mogelijke redenen, dient te worden ontslagen, en ik bedoel daarmee dus: vandaag nog.'
Juist. Alleen wordt Bennis pas per 1 februari 2017 directeur van de Taalunie. Zo snel werd zelfs Theo van Gogh nooit ontslagen...

VRIJDAG Well, that escalated quickly

ZATERDAG Kerstmuziek (II)
Paul Simon, 'Getting Ready for Christmas Day' (2010)

ZONDAG Met Sjaak Swart als Ebenezer Scrooge
Twaalfde column voor Staantribune online: 'Swart. Een kerstvertelling in proza'.

zondag 18 december 2016

Zeven dagen lang (306)

12 t/m 18 december

MAANDAG De hoofdstad
Wim Pijbes van het Rijksmuseum gooide een steen in de vijver door te stellen dat Amsterdam 'vies, vuig en te vol' is.
Ik werk er nu een paar maanden en kan hem geen ongelijk geven. Het probleem met het vuilnis is ook dat het lijkt of maar de helft van de mensen de vuilniszakken aan de straatkant zet, de andere helft flikkert alles gewoon los ernaast, alsof ze ze ter plekke leegschudden en dan de pleiterik maken.

DINSDAG Kerstmuziek (I)

WOENSDAG Vijand
Enge tendens: het Nieuwe McCarthyisme, oftewel de naar hysterie en paranoia neigende angst voor de Russen. Poetin is een onberekenbare autocraat, maar hij heeft echt wel wat belangrijkers te doen dan de verkiezingen in Nederland beïnvloeden.

DONDERDAG Seedorf
Clarence Seedorf: 'Zonder vooroordelen was ik nu recordinternational'. Zonder eigenwijs karakter en die belachelijke eis om alleen op '10' te willen spelen, zal hij bedoelen.

VRIJDAG Kerstmuziek (II)
The Beach Boys, 'Christmas Day' (1964)

ZATERDAG Bijlage
'Het gaat niet om de artikeltjes in dat verdrag, maar om het mechanisme dat in werking wordt gezet. Het opensplijten van een grensland, waardoor een enorm geopolitiek conflict nog verder explodeert in de komende jaren. Dat is heel onverstandig.
Als je daar een bijlagetje bij doet, verandert dat niets aan het verdrag. Ik zou nog respect voor Rutte kunnen opbrengen als hij had gezegd. "Ik ben de minister-president. Het is een raadgevend referendum. En ik luister er niet naar. Punt." Als je dan per se wil ratificeren, doe het dan als een vent. Ik vind dit een ontzettend flauwe truc.'
Thierry Baudet over de ratificatie van het associatieakkoord

ZONDAG Son of a carpenter
Leo Blokhuis sprak bij WNL op Zondag over smaakvolle kerstmuziek en noemde daarbij ook 'Christmas Must Be Tonight' (1975) van The Band, geweigerd door de platenmaatschappij en pas op het restjesalbum Islands (1977) verschenen. Het nummer staat ook op de compilatie An Americana Christmas (2014), waar bijvoorbeeld ook bovenstaande parel van Corb Lund op staat. Een aanrader!

zondag 11 december 2016

Zeven dagen lang (305)

5 t/m 11 december

MAANDAG Uitsluiting
'Internationalisering raast door de academia. Na het onderzoek en de masterstudies worden nu zelfs bacheloropleidingen aan het Engels onderworpen. Het leidt tot uitsluiting en een eenzijdige blik op ons land en de wereld. Er loopt een diepe kloof in de samenleving tussen kosmopolieten en de rest. De universiteit moet deze kloof bestuderen in plaats van vergroten.'
Lees dit belangrijke opiniestuk van Josse de Voogd in Folia

DINSDAG Kerstmuziek
Herb Alpert & The Tijuana Brass, 'The Bell That Couldn't Jingle' (1968)

WOENSDAG Discriminatie
Opnieuw een puike Brief van de dag in het Algemeen Dagblad. En opmerkelijk: net als de vorige komt ook deze uit Leerdam.

DONDERDAG Feyenoord-Fenerbahçe 0-1
Enorme blunder van Rick Karsdorp. Mijn theorie: Fenerbahçe speelde in een zwart shirt. De parterrevakken - op ooghoogte vanaf het veld - waren afgedekt met zwart zeildoek. Ik denk dat Rick door dat zwart op zwart die speler eenvoudigweg over het hoofd zag.
En dat allemaal omdat zo'n eikel van een scheidsrechter per se in een geel shirtje wil fluiten.

VRIJDAG Halfhartig
Wilders wordt door de rechtbank schuldig bevonden maar hij krijgt geen straf opgelegd.
Wel boos worden maar niet bestraffen: inderdaad D66-rechters.

ZATERDAG Badr-Rico
Waarom bericht Teletekst p. 101 - betrouwbaar baken van echt belangrijk nieuws - over het 'gevecht' tussen die misselijke criminele psychopaat en die andere tokkie? Is dan niets meer heilig?

ZONDAG Held
Frank Heinen doet bij Studio Voetbal zijn item over voetbalkunstenaar Dennis Bergkamp geheel via (bewerkte) gedichten van Kopland, Van Ostaijen, Kouwenaar en Gezelle. Mooi!

dinsdag 6 december 2016

Santa Sufjan Day

Vandaag is het 6 december, het traditionele begin van de Kerstperiode. 6 december is ook 'Santa Sufjan Day', naar de grote Sufjan Stevens, schepper van tien juweeltjes van cd's met in totaal honderd kerstliedjes die vanaf vandaag weer een maand lang gedraaid mogen worden.
  Honderd is niet helemaal correct, want in feite maakte Stevens er minstens honderd en een. In 2007 schreef hij een wedstrijd uit, de 'Sufjan Stevens Xmas Xchange Contest', waarbij de maker van het mooiste kerstliedje de publicatierechten van een niet eerdere uitgebrachte Song of Christmas van Stevens won. Alec Duffy was de gelukkige met zijn nummer 'Everyday Is Christmas' en hij kreeg de rechten in handen van een liedje met de titel 'The Lonely Man of Winter'.
  Duffy besloot het nummer niet verder te verspreiden, bijvoorbeeld door het op internet te zetten of er een verkoopbare vinyl-single van te persen. In plaats daarvan organiseerde hij met de componist Dave Malloy luistersessies en petit comité bij hen thuis in Brooklyn, New York. Op internet hebben een aantal bloggers verslag gedaan van zo'n luistersessie. Hieruit zijn een aantal kenmerken van het nummer af te leiden.
  Zo schrijft een blogger: 'We listened to 3 minutes and 13 seconds of lush layered melancholy lyrics of wintry solitude. We were fortunate enough to get a second listen to swap headphones. A discussion about what we thought about the song followed. I distinctly remembered the line "driving to Denver" and wanting the track for my very own.' Er is ook een plaatje van het artwork te zien: een tekening met de tekst 'Christmas sucks' en daaronder '(just kidding)'.
  Een andere blogger vergelijkt de toon van 'The Lonely Man of Winter' met 'Casimir Pulaski Day' van het album Illinois, een van de ontroerendste nummers ooit gemaakt: 'Immediately, the looped guitar intro of "The Lonely Man of Winter" sent chills down my spine. I could almost imagine him building the loops by himself to produce the song. Because I generally prefer the more somber Sufjan pieces like "Casimir Pulaski Day," the melancholy lyrics of this holiday song seemed to deliberately cater to my tastes. The song ended with a beautifully haunting piano coda, reminding me of my recent reconnection with the instrument. Clocking in at 3:11, "The Lonely Man of Winter" ended before I knew it.'
  Somber, melancholiek, winters - dat zijn de associaties die het liedje bij praktisch alle bloggers opriep. Weer een ander wijst op de sleigh bells, die het ook een warme gloed geven: 'I liked it quite a lot. Sad Christmas songs are more my kind of thing than happy ones. This one was pretty melancholy. Sleigh bells entered at one point to give the thing a slightly festive feel. In general, it left an odd mixture of warmth and chill inside me.'
  De laatste keer dat er zo'n sessie werd georganiseerd was naar verluidt in 2010. Sindsdien is er niets meer van vernomen. Iemand die in 2013 nog mailde naar Duffy kreeg een een automatic reply dat de sessies 'on hiatus' waren. Op internet uitten velen hun woede en onbegrip. Zo schrijft iemand op Reddit het 'pretty disrespectful and selfish' te vinden: 'the way they handled it was kind of the most obnoxious thing ever. I get irrationally mad every time I remember this song exists...'
  Toch verleent de manier waarop eerst Stevens en later Duffy en Malloy 'The Lonely Man of Winter' hebben 'uitgebracht' het nummer ook een voor deze tijd zeer bijzonder karakter. De filosoof Thijs Lijster verwijst in het essay 'Voor iedereen, van niemand', opgenomen in zijn boek De grote vlucht inwaarts (2016), naar Walter Benjamins klassieke tekst 'Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit' (1936), over de gevolgen van indertijd nieuwe media als fotografie en film voor de esthetische ervaring van een kunstwerk.
  Deze media hebben de reproduceerbaarheid van een kunstwerk enorm vergroot en daarmee de unieke esthetische ervaring in tijd en plaats, en de 'aura' van het unieke kunstwerk, tenietgedaan: 'De vraag naar exclusiviteit en originaliteit wordt betekenisloos: in het geval van fotografie, bijvoorbeeld, is het absurd te beweren dat de ene afdruk "authentieker" is dan de andere'. De 'cultuswaarde' van een kunstwerk is met de doorbraak van massamedia verdwenen: 'lag bij het traditionele kunstwerk de nadruk op verzinking en contemplatie, en een contact met het "hogere", daar wordt het technisch reproduceerbare kunstwerk eerst en vooral "verstrooid" ondergaan.'
  Het is zeer interessant om te zien dat menige gelukkige beluisteraar van 'The Lonely Man of Winter' verwijst naar de impact van exclusiviteit op zijn of haar luisterervaring. De blogger Matt Lipstein noemt de uniciteit zelfs het meest ontroerende aspect: 'It was really moving to know that we would only hear the song at that place and in that moment, and then we would never hear it again, probably. It really brought a different consciousness to the act of listening to a song.' Het is dan ook vooral de esthetische ervaring van het eenmalige luisteren dat hem zal bijblijven, meer nog dan de uniciteit van het lied zelf: 'The song was beautiful and tender, as many Sufjan songs are, but the experience is probably what will stay with me more than the actual song.'
  Lijsters essay gaat onder meer over het mogelijke einde van intellectueel eigendom door actuele ontwikkelingen in de technologie. Sufjan Stevens nam daarin een bijzondere stap: hij droeg het eigendomsrecht van een van zijn liedjes over aan een fan, aan een consument, en bovendien zonder eerst zelf het nummer te hebben gepubliceerd. De nieuwe eigenaar koos er vervolgens voor het kunstwerk niet te reproduceren, hij hief de reproduceerbaarheid ervan zelfs - tijdelijk? - op en bracht het terug tot de unieke ervaring van de rituele, bijna religieuze opvoering.
  Intussen moeten wij gewone stervelingen het dus misschien wel voorgoed zonder 'The Lonely Man of Winter' doen. Gelukkig zijn er nog honderd andere Songs of Christmas van de maestro die wel vrij toegankelijk zijn. Alhoewel: alleen tussen 6 december en 6 januari. Niet zo exclusief als 'The Lonely Man of Winter', maar het komt een beetje in de buurt.

zondag 4 december 2016

Zeven dagen lang (304)

28 november t/m 4 december

MAANDAG Gezond boerenverstand
Brief van de dag in het Algemeen Dagblad vandaag, maar hij mag ook best Brief van het jaar zijn:

DINSDAG Muziek
Johnny Hates Jazz, 'Turn Back the Clock' (1987)

WOENSDAG Tribunecultuur
Elfde column voor Staantribune online: 'Een trap na'.

DONDERDAG Terlouw (I)
Van de befaamde campagnespot met Van Mierlo wordt altijd gezegd dat het feit dat hij de kiezer rechtstreeks in de camera aankijkt zo revolutionair was. Interessant dat dit ook precies is wat Terlouw deed in De wereld draait door.

VRIJDAG Hinkstapsprinter
De NS kondigt aan dat er meer sprinters per uur gaan rijden op mijn traject, maar dat beschouw ik niet bepaald als een verbetering, integendeel. Het komt nu al veel te vaak voor dat je vertraging oploopt omdat de intercity achter een onpasseerbare sprinter aansukkelt die op elk godverlaten stationnetje stopt.

ZATERDAG Terlouw (II)
'Vroeger, toen je nog gewoon mocht roken, las ik een cartoon op de binnenkant van een pakje Rizla. Er stond een file, maar één mannetje had de oplossing. Hij stak zijn hoofd uit het raam en schreeuwde: "File? Niks file. Ik tel tot drie, en dan gaan we allemaal tegelijk 160 rijden!" Destijds lachten we daar om, maar vandaag zou dat mannetje dus 23 seconden applaus krijgen.'
Jonathan van het Reve in column de Volkskrant over de 'beschaafde populist' Terlouw

ZONDAG Buitenhof
Tom van der Lee van GroenLinks gooit de volledige populistische revolte op het conto van de economie. Dat is er zeker een belangrijke component van - zie de rust belt states in de VS -, maar het is voor een belangrijk deel ook een cultureel verhaal: verlies van eigenheid en identiteit in tijden van globalisering en immigratie. Dat heeft René Cuperus veel beter in de smiezen.
Sinds Klaver, met zijn 'economisme', er de leiding heeft is het bij GroenLinks weer louter economie wat de klok slaat - alsof ze terug willen keren naar de marxistische wortels van de partij.

donderdag 1 december 2016

Den vaderland Terlouwe

Nog geen uur nadat een geëmotioneerde Jan Terlouw in De wereld draait door een monoloog tot de kijker had gericht kreeg ik al reacties uit Engeland. Het zegt iets over de enorme impact van Terlouws woorden, en tegelijk toont het aan dat zijn nostalgie om touwtjes door brievenbussen heimwee is naar een veilige, besloten wereld die een totaal andere is dan de huidige geglobaliseerde open wereld van razendsnelle telecommunicatie.
  Terlouw (1931) beschreef een door de welvaart verbeterde maar ook ten negatieve veranderde wereld. Vroeger hingen mensen touwtjes door de voordeur, zodat de buurtkinderen overal naar binnen konden. Nu heerst het wantrouwen. Mensen vertrouwen de politiek niet meer en de regering vertrouwt haar burgers niet meer. Bovendien vernietigen we in hoog tempo het milieu, getuige bijvoorbeeld de plastic 'soep' in de oceanen.
  Hoe welgemeend en inspirerend het pleidooi ook was, ik kreeg er ergens ook ontzettende jeuk van. Want daar zat niet alleen de aimabele kinderboekenschrijver Jan Terlouw, daar zat ook een kopstuk van D66.
  Zoals al door Bart Nijman opgemerkt stelde Terlouw alleen de diagnose maar bleef hij weg van de oorzaken: 'Waaróm hangt dat touwtje niet meer uit de brievenbus? Waaróm spelen kinderen niet bij elkaar thuis? Waaróm is een handdruk niet meer genoeg?'
  Het pleidooi om terug te keren naar de jaren vijftig had ook van Wilders kunnen komen. Die had de oorzaken wel geweten, 'die zou zijn vertelling vermoedelijk aanvullen met het argument dat het touwtje verdwenen is omdat er een deur naar links een Marokkaans gezin woont met twee criminele tienerzoons, en omdat er drie deuren naar rechts zes Somaliërs met een uitkering en een qat-verslaving wonen.' Een simplistische generalisering en 'een constatering die op zichzelf niets oplost', maar tenminste wel 'een openingszet', aldus Nijman.
  Wat Terlouw in feite betreurde is dat de maatschappij geen samenleving in de letterlijk zin van het woord meer is. Maar juist dat, die afbraak van het sociale bindweefsel, is bij uitstek een effect van de ontwikkelingen die D66 mede heeft vormgegeven.
  Sinds pakweg 1968 is het 'postmoderne' denken overal in doorgedrongen: het is een term die verwijst naar het einde van de grote verbindende verhalen, van gedeelde, collectief beleefde waarden en waarheden. Alles werd geïndividualiseerd en weggerelativeerd. Taboes verdwenen, gezagsverhoudingen ook. Het bracht veel goeds maar het maakte ook veel kapot.
  Thatcher zei: there is no such thing as society. De overheid trok zich terug, de vrije markt nam het over, privatisering werd het toverwoord.
  Eerder dit jaar haalde Terlouw in een interview met de Volkskrant nog hard uit naar het neoliberalisme. Nooit woei er echter in Nederland een neoliberalere wind dan ten tijde van de paarse kabinetten-Kok (1994-2002). Al die jaren zat D66 in de regering.
  Naast het gezin en de gemeenschap is ook de derde traditionele sfeer van geborgenheid, de natiestaat, sinds het midden van de vorige eeuw voortdurend en doelbewust ondermijnd. Ook hier liep en loopt D66 voorop, de partij schroomt niet de soevereiniteit van Nederland te ontmantelen en per onderdeel aan Brussel over te dragen. Ook dat grijpt diep in op de bestaanszekerheid van mensen, op hun vertrouwen in de politiek.
  D66 is ooit opgericht om een einde te maken aan 'de ondoorzichtigheid', 'de tanende invloed van de kiezers', 'de ontoereikendheid van de politieke spelregels', 'de verstarring van het partijenstelsel', aan 'altijd maar weer hetzelfde gezeur en geharrewar' - zoals het heette in de befaamde campagnespot met Van Mierlo uit 1967. Niets is er van over, de partij is onder Pechtold de kampioen van het volksverlakkende geharrewar geworden.
  Theodor Holman schreef het een maand geleden in zijn column: 'Als er één partij verantwoordelijk gesteld moet worden voor groeiend cynisme, dan is het D66. Als er één partij het wantrouwen in de democratie heeft gevoed, dan is het D66.'
  Holman gaf het voorbeeld van het Oekraïne-referendum, waarbij Ruttes schandelijke gelieg en getalm gefaciliteerd wordt door D66: 'Het volk zei nee, de VVD ja, en Pechtold geeft Rutte een opkontje; democratie is mooi maar vooral om er onder elkaar over te praten, het moet niet zo zijn dat we moeten luisteren naar het volk.'
  Je kunt er vergif op innemen dat D66 het momentum nu gaat uitbuiten en de hoogbejaarde coryfee gaat inzetten voor campagnedoeleinden. Terlouw wordt zelf een touwtje door de brievenbus, van de deur naar het Torentje welteverstaan, waar Pechtold straks slinks aan gaat lopen trekken.

zondag 27 november 2016

Zeven dagen lang (303)

21 t/m 27 november

MAANDAG Muziek
Ian & The Zodiacs, 'Why Can't It Be Me' (1966)

DINSDAG Oh Sylvana (I)
De maker van het ranzige knip-en-plak-clipje bij het liedje over Sylvana Simons kan niet hard genoeg veroordeeld worden, maar het liedje zelf treft geen blaam. Het is in wezen een carnavalsnummer in optima forma: smakeloos en ordinair maar ook, in de beste cultuurhistorische traditie van het genre, het gezag uitdagend en bekende figuren ridiculiserend.

WOENSDAG Volkert
De dader van de politieke moord op Jo Cox krijgt een levenslange gevangenisstraf zonder kans op vervroegde vrijlating. 
In Groot-Brittannië kan het dus wel.

DONDERDAG Oh Sylvana (II)
Rob van Daal, zanger van 'Oh Sylvana', ontkent dat het nummer over Sylvana Simons gaat. Dat is natuurlijk koren op de molen van De Speld: 'Guus Meeuwis: "Brabant gaat niet over provincie Noord-Brabant"'.

VRIJDAG Klavertje woef
Het EenVandaag Opiniepanel experimenteert met een nieuwe onderzoeksmethode. Respondenten wordt gevraagd lijsttrekkers in drie woorden te omschrijven. 
In de woordwolken die dat oplevert duikt bij Jesse Klaver een opvallende typering op: 'hond'.

ZATERDAG Wilmink
Vanmiddag op het programma in het Championship: Wolverhampton Wanderers-Sheffield Wednesday. Het affiche dat ik altijd de Willem Wilmink Wedstrijd noem: in Wilminks verhaal 'Daan is dood' staat er een rij voor de hemelpoort omdat Petrus - 'dol op Engels voetbal' - naar deze wedstrijd zit te kijken.

ZONDAG Studio Voetbal
Als allochtonen zo graag van het stempel 'allochtoon' af willen, dan helpt het niet dat elke keer wanneer er ergens een allochtoon aanschuift hij meteen over ondervertegenwoordiging van allochtonen begint te klagen.

zondag 20 november 2016

Zeven dagen lang (302)

14 t/m 20 november

MAANDAG Het smeult
'Het geldt voor andere recente boeken, maar in Het smelt komt het samen: een eenzijdig positieve receptie, gevolgd door succes dat aan massapsychose grenst, van een roman zonder stilistische precisie, met een overaanbod aan spectaculaire ellende en schaamteloosheid, en vol eendimensionale verhoudingen.'
Christophe van Gerrewey kapittelt in De Gids de hype Lize Spit

DINSDAG Muziek
Prefab Sprout, 'Johnny, Johnny' (1986)

WOENSDAG Blufkikker
Frans Timmermans vergaloppeert zich weer eens met zijn bewering in Knack dat er bewijs is dat de Gülen-beweging achter de Turkse coup zit. Eerst niet gehinderd door inbeelding zo'n zwaarwegende uitspraak doen en dan even later haastig terugkrabbelen: 'Ik sprak slechts over indicaties die ik heb gehoord in de vele contacten die ik heb.' 
Na de trouwring en het mondkapje is dit de derde keer dat de aan chronische ijdelheid lijdende bobo zich in de nesten bluft. Of zoals Diederik Smit parodiërend twitterde: 'Frans Timmermans: "U weet dat er iemand gevonden is met een Gülen-petje?"'

DONDERDAG Ik verrek
Vrouw in Ik vertrek: 'Ik had nooit gedacht dat we zoveel tegenslagen zouden hebben.' 
Dan heeft ze zeker nog nooit naar Ik vertrek gekeken.

VRIJDAG Geenpeil
Prachtig onderzoek van RU-wetenschapper Kristof Jacobs: de tegenstem bij het Oekraïne-referendum was géén anti-EU-stem maar een oprechte, beredeneerde stem tegen het verdrag. Slechts 7,5% stemde tegen om de EU dwars te zitten. Daarnaast zou de uitslag ook negatief zijn geweest als de strategische thuisblijvers wel waren gaan stemmen. Twee mythen in één klap van tafel.

ZATERDAG Praten als Bregman (I)
Rutger Bregman publiceerde op de Correspedant een paniekerig commentaar op de overwinning van Trump: 'nu is de apocalyps er en ligt de vraag op tafel: wat nu?' En dan verderop als antwoord op die vraag formuleren: 'de eeuwige linkse verhalen over de aanstaande apocalyps zijn ook niet echt geweldig in het motiveren van mensen.'
Inderdaad, Rutger.
Zentgraaff fileert het stuk op magistrale wijze in 'Broeder Bregman en het deugevangelie'.

ZONDAG Praten als Bregman (II)
In zijn stuk komt Broeder Bregman wel tot diepe inzichten: 'Uit onderzoek na onderzoek blijkt [...] dat empathie beter werkt dan mensen wegzetten als idioten en racisten.'
Laten we maar mild zijn over het bizarre feit dat hij 'onderzoek na onderzoek' nodig heeft om tot dit toch behoorlijk voor de hand liggende inzicht te komen... En dat hij een paar alinea's eerder nog pathetisch over Trump-stemmers schrijft: 'Mensen die vier jaar geleden nog op de eerste zwarte president stemden, liepen nu over naar een racistische ophitser. Het lijkt alsof er een demon is wakker geworden in de Amerikaanse ziel.'
Er hebben racisten op Trump gestemd, ongetwijfeld, maar de meerderheid, wat zeg ik: de overgrote meerderheid van de Trump-stemmers heeft op Trump gestemd omdat ze vurig hopen dat deze president een positieve invloed op hun leven zal hebben en niet omdat ze vilein wensen dat Trump een negatieve invloed op het leven van anderen zal hebben.

In de loopgraven voor Zwarte Piet

Voor een kind maakt het niet uit of Zwarte Piet zwart of wit of pimpelpaars is, hoor je vaak. Dan denk ik: als het toch niet uitmaakt, waarom zou je hem dan niet gewoon zwart laten? Lodewijk Asscher (PvdA) denkt daar heel anders over. Hij vindt dat de meerderheid zich moet aanpassen aan de minderheid in de Zwarte Piet-discussie.
  Asscher is ervan overtuigd dat de 'tegenstanders' - en hij bedoelt hiermee niet de tegenstanders van Zwarte Piet maar juist de meerderheid die tegen aanpassing is, een veelzeggende woordkeus - wel tot inkeer zullen komen, 'naarmate we ons er meer in gaan verdiepen'. Een hoogst merkwaardige opmerking, want het is juist precies andersom: wie zich in het fenomeen verdiept, zal leren dat Zwarte Piet niets met slavernij, onderdrukking, racisme of wat dan ook te maken heeft.
  Oud-hoogleraar en kenner van de koloniale geschiedenis Bert Paasman hekelde in 2013 al de dominantie van primaire emoties in het slavernijdiscours, wat 'onfeitelijke discussies' in de hand werkt. Het idee dat Zwarte Piet iets met de slavernij te maken heeft, maar bijvoorbeeld ook dat de geknielde zwarte man op de Gouden Koets een slaaf is, of dat de Amsterdamse grachtenpanden bekostigd zijn met door slavenhandel verdiend fortuin: het is allemaal niet waar.
  Leren hoe het werkelijk zit betekent voor velen niettemin geconfronteerd worden met 'pijnlijke, oncomfortabele waarheden'. Paasman bracht ze dan ook altijd 'met de nodige omzichtigheid', en dat is de enige juiste manier: met begrip en met geduld en met inlevingsvermogen vertellen hoe de vork daadwerkelijk in de steel zit. En niet zoals nu in de Zwarte Piet-discussie gebeurt de onzakelijke emoties laten prevaleren.
  Arnold-Jan Scheer deed jarenlang onderzoek naar het ontstaan van het Sinterklaasfeest, resulterend in het boek en de documentaire Wild geraas. Scheer ontdekte dat het feest teruggaat op eeuwenoude heidense rituelen die door heel Europa heen in diverse varianten voorkomen. Het archetype is een goedheiligman die vergezeld wordt door een demon of een nar, de 'trickster', met een zwartgeblakerd gezicht.
  De knecht kreeg in de Middeleeuwen een christelijke makeover. Pas in de negentiende eeuw werd hij een hulpje met een Afrikaans uiterlijk, in een kinderboek van onderwijzer Jan Schenkman. Ook toen was er een duidelijk onderscheid met slaven, die altijd naakt werden afgebeeld en niet in een kleurrijk pagekostuum zoals de Pieten. Schenkman was bovendien lid van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen, een organisatie die onder meer pleitte voor afschaffing van de slavernij, nota bene.
  De Maatschappij was opgericht met als doel 'volksverheffing'. Ziehier de ironie van de geschiedenis. De PvdA en de sociaaldemocratie in den brede is ooit groot geworden met volksverheffing: door middel van scholing en educatie en door het verlagen van de drempel tot kennis, wetenschap en cultuur moest de algemene ontwikkeling van de arbeider begunstigd worden. Op die manier kon hij behalve een vakman ook een beter mens worden.
  Veertig jaar cultuurrelativisme heeft dat tenietgedaan. De arbeider werd ingeruild voor de immigrant, emancipatie voor bevoogding. Het was niet meer bon ton om een groot verhaal te vertellen, gedeelde waarden en tradities te beschermen en nieuwkomers of minderheden te integreren in het grote culturele verband door ze met dat verhaal en met die tradities in aanraking te brengen.
  Asscher gaat nu nog een stap verder: de dominante cultuur is niet alleen niet meer leidend, ze moet zichzelf nu ook verloochenen. Waar voorheen het devies zou zijn geweest: ik begrijp dat de figuur van Zwarte Piet u instinctief afkeer of zelfs angst inboezemt, maar dat is onnodig en wel hierom, daar wordt nu de irrationele gekwetstheid tot een overheersende waarheid gemaakt. Dat hierdoor racisten de onwetendheid kunnen misbruiken om de discussie te kapen is extra schrijnend.
  Tekenend is deze uitspraak van Asscher: hij zou het jammer vinden als in het Sinterklaasjournaal 'toch weer Zwarte Pieten zouden opduiken'. Dus geen diversiteit aan nieuwe Pieten naast de bestaande Zwarte, nee Zwarte Piet moet helemaal weg. De PvdA heeft volksverheffing ingeruild voor volksverlakkerij.
  Waar Asscher is, is er gelukkig ook altijd René Cuperus, PvdA-ideoloog en -luis-in-de-pels ineen. Volgens Cuperus is er in Nederland 'een fundamentele strijd gaande om de spelregels van het nieuwe Nederland' en 'Zwarte Piet is daarvan het symbool. Blanke burgers, die zich al in de steek gelaten voelen, merken dat links bereid is om het meest Nederlandse feestje op te offeren aan een minderheid, die zelf vaak nauwelijks bereid is om zich aan te passen.' Wanneer een sociaaldemocraat het vandaag de dag over 'verdieping' heeft, bedoelt hij klaarblijkelijk niet langer verheffing door kennis, maar buigen voor degenen die weigeren zich op de hoogte te stellen.
  De PvdA heeft al verraad gepleegd aan haar sociaaldemocratische beginselen door de afbraak van de verzorgingsstaat te faciliteren en daarmee de bestaanszekerheid van de burger te ondermijnen, 'altijd een doodzonde in de sociaal-democratie', en nu kiest ze in cultureel opzicht ook nog eens de kant van de drammende minderheid. De PvdA stond altijd voor wat Cuperus 'culturele continuïteit' noemt: 'Nederland blijft Nederland. Maar dat sociaal contract is verbroken. Nergens in Europa hebben zo weinig mensen een vaste baan. En door de moslim-immigratie staat bovendien de identiteit van Nederland onder druk.'
  Ik geloof dat hierin ook een verklaring voor de felheid van het debat kan worden gevonden. Culturele eigenheid wordt vooral bedreigd door islamitische immigratie, die een zware wissel trekt op de samenleving. Iedereen heeft er de handen vol aan om dat een beetje in goede banen te leiden. Het Sinterklaasfeest is een culturele traditie die niet principieel botst op die immigratiepraktijk, een oase binnen de woestenij, en dan komt er een clubje onruststokers uitgerekend dat bastion van binnenuit opblazen.
    En natuurlijk is het niet zo dat het uiterlijk van Zwarte Piet voor eeuwig aan in marmer gebeitelde voorschriften moet blijven voldoen. Elementen als gouden oorringen en kroeshaar verdwijnen al. Ook Scheer benadrukt dat Zwarte Piet best aan verandering onderhevig mag zijn, maar de discussie hierover moet wel op basis van de historische feiten worden gevoerd. Zo meent hij zelf bijvoorbeeld dat Zwarte Piet niet bruin zou moeten zijn: 'Daarmee benadruk je het etnisch element juist meer. Hij moet zwart zijn, pikzwart, als roet, uit het vuur.'
  Toen het Sinterklaasjournaal twee jaar geleden met de roetpiet kwam noemde ik dat 'een elegante oplossing': het onderstreepte dat de Pieten geen zwart gezicht hebben omdat ze negroïde zijn maar omdat ze door de schoorsteen komen. Pieten met slechts een paar vegen waren nog aspiranten, de pikzwarte waren de nestors van het Pietengilde. Daar zat nog een aardige twist in, want de boodschap was hoe zwarter hoe beter.
  Maar mijn enthousiasme is intussen danig bekoeld omdat er met de tegenstanders niet te praten valt. Scheer had de grootste moeite zijn documentaire onder de aandacht te brengen. Liever laten de media de oren hangen naar een leeghoofd als Sunny Bergman of een warhoofd als Quinsy Gario. Historisch letterkundige Marleen de Vries spreekt terecht van 'geschiedvervalsing' wanneer Gario Zwarte Piet een pesterijtje van blanken als reactie op de afschaffing van de slavernij noemt. Andere hardliners, zoals Sylvana Simons, noemen Zwarte Piet steevast 'blackface', wat ook al historisch onjuist is: de Engelse en Amerikaanse blackface uit de negentiende eeuw was een racistische karikatuur maar deze heeft niets te maken met onze Zwarte Piet, die als gezegd uit een veel oudere en totaal andere traditie voortkomt. Historicus Han van der Horst: 'Sinterklaas is de gekerstende versie van een woest heidens feest, dat iets te maken heeft met het bezweren van de vruchtbaarheid als die in de winter dreigt te teloor te gaan en Piet maakt van deze specifiek Europese traditie deel uit. Op dit continent maken overal mensen in dát kader hun gezichten zwart en niet om Afrikanen te imiteren.'
  Scheer: 'Dat die racistische context niet klopt, willen de tegenstanders niet horen. Ze schreeuwen alleen maar.' Het is het agressieve activistische sfeertje bovenop de gecultiveerde onwetendheid die zo irriteert. Figuren als die lui met zwarte baretten die overal intochten verstoren deinzen er niet voor terug nog een stap verder te gaan dan schreeuwen alleen: als het er niet kan worden ingedramd dan wordt het er wel ingeramd.
  Laatst zei iemand tegen me dat 'de intelligente mensen' tegen Zwarte Piet horen te zijn. Als intelligentie tegenwoordig desinteresse voor historische feiten en wetenschappelijke nuance en buigen voor 'intimidatie, misplaatste politieke correctheid en verkeerde aannames' betekent, dan is behalve hernieuwde volksverheffing misschien ook een heropvoedingscursus voor intellectuelen geen slecht idee.

zondag 13 november 2016

Zeven dagen lang (301)

7 t/m 13 november

MAANDAG Historisch verantwoord
Genieten deze week van de Radio 5 Evergreen Top 1000. Deze lijst is alles wat de Radio 2 Top 2000 ooit was en nog zou moeten zijn: muziek uit de jaren 50, 60 en 70 als hoofdmoot, gewoon nog 8x Jim Reeves, 10x Roy Orbison en 12x de Everly Brothers, slechts 1x Marco Borsato, géén Stromae en Dotan en Adele en dergelijke flauwekul.
Alleen jammer dat Willy Derby er niet in staat.

DINSDAG Muziek
Jim Reeves, 'He'll Have to Go' (1960)

WOENSDAG Trump (I)
'Sprakeloos, kan me niet een moment herinneren dat het ochtendnieuws me zoveel angst inboezemde', twittert Rutger Bregman.
Kan me geen moment herinneren dat een ochtendtweet van Rutger Bregman of een vergelijkbare correspedante utopist me zo'n brede glimlach bezorgde. 

DONDERDAG Trump (II)
Newt Gingrich. Reince Priebus. Orrin Hatch. Mitt Romney. Rand Paul. Als je een kopstuk van de Republikeinse partij wilt worden is een rare voornaam blijkbaar een pre. 

VRIJDAG Trump (III)
Sarah Palin wordt genoemd als minister onder Trump. Godbewaarons. Zou trouwens wel mooi zijn als Trump dan tegen de critici zegt: ja luister eens, ik wou haar er ook niet bij maar er moet toch zo nodig een vrouw bij van jullie!?

ZATERDAG Trump (IV)
Complotdenken komt naar het schijnt vooral voor bij mensen die de grond onder hun bestaan weggeslagen zien worden en daarbij ten prooi vallen aan de neiging de oorzaken daarvan niet bij zichzelf te zoeken maar er een zondebok voor aan te wijzen.
Gisteravond bij Nieuwsuur al met stijgende verbazing zitten kijken naar Clinton-'vertrouweling' Sidney Blumenthal, die de overwinning van Trump een 'coup' van 'rechtse FBI-agenten' noemde, vandaag gaat Geert Mak daar nog eens overheen door te beweren dat Trump heeft gewonnen omdat de Republikeinen zwarten zouden hebben verhinderd te gaan stemmen.
De druiven zijn natuurlijk zuur, maar dit begint toch wel meelijwekkende vormen aan te nemen.

ZONDAG F1 Brazilië
Waarom rijdt Sebastian Vettel nog Formule 1? O wat eng, het regent, ik durf niet meer! O wat naar, Verstappen waagt het me in te halen, ik word benadeeld! Wat een irritante klaagmiep. Ga dan lekker rondjes rijden in een trapauto op verkeerspark Assen als je niet wilt racen.

zaterdag 12 november 2016

Trump, wilt gy ons hier doen zinken?

Ik kan me voorstellen dat degenen die dinsdagnacht de zalige slaap der onwetenden verkozen, de volgende ochtend danig verrast werden door het nieuws dat Donald J. Trump de volgende president van de Verenigde Staten wordt. Ons was immers door alle mainstream media en door bataljons deskundigen bezworen dat we rustig konden gaan slapen in de zekerheid dat Hillary Clinton de zege echt niet meer kon ontgaan.
  Zelf bleef ik de hele nacht op en zag het gebeuren. Het fascinerende daarbij was dat de overwinning van Trump er natuurlijk niet van het ene op het andere moment was, maar een uitkomst betrof die er urenlang over deed om gestalte te krijgen, contouren aan te nemen, van onmogelijkheid via reële kans tot onontkoombaarheid te promoveren. Het besef sijpelde maar langzaam door bij de verslaggevers.
  Er was wel een klein kantelmomentje. Dat was toen de NOS een gesprek tussen presentator Rob Trip en de dienstdoende Amerikadeskundige onderbrak om een eerder bericht te rectificeren. De tussenstand in de belangrijke swing state Ohio was niet 52% Clinton en 45% Trump, zoals kort daarvoor was gemeld door de opvolgster van Herman de Schermman, Dionne Stax (Dionne de Schermamazone), maar precies andersom.
  Toen ging ik wel even rechtop zitten, want als de kardinale staat Ohio toch naar Trump ging, dan zou het nog weleens spannend kunnen worden. Even later ging ook Florida definitief naar Trump en toen North Carolina en Iowa en was de beer los.
  Het kwam nu aan op de blauwe 'bufferstaten' in het midwesten, daar moest Trump er nog een paar van zien te veroveren om te winnen. De exit polls lieten zien dat het spannend was, maar de voorsprong was er - en dan weet je eigenlijk al wel dat dat niet opeens nog radicaal zal omslaan.
  Die malle Michael Moore had dus gelijk toen hij enige tijd geleden schreef dat de rust belt, de staten in de Midwest gelegen aan de Great Lakes het verschil zouden gaan maken: Michigan, Wisconsin, Ohio, en ook Pennsylvania - traditioneel Democratische staten maar ze gingen nu naar de Republikeinen. Daar wonen de slachtoffers van de globalisering, daar wrokt de genegeerde middenklasse die aan haar lot werd overgelaten:
  'Angry, embittered working (and nonworking) people who were lied to by the trickle-down of Reagan and abandoned by Democrats who still try to talk a good line but are really just looking forward to rub one out with a lobbyist from Goldman Sachs who’ll write them nice big check before leaving the room.'
  Een klein jaar geleden betwistte ik in deze bijdrage de rotsvaste overtuiging van de kenners dat Trump nooit president zou kunnen worden, en ik was lang niet de enige, al moest je daarvoor wel bij de wat dwarsere duiders zijn. Want de grote vraag is natuurlijk hoe cognitieve dissonantie de mainstream media heeft kunnen infecteren, als een koorts, een stoornis. Eerder gebeurde het al bij de Republikeinse voorverkiezingen, het associatieakkoord met Oekraïne en het Brexit-referendum: telkens zaten de kenners en de peilers er grandioos naast.
  Hoe is het mogelijk dat men niet heeft willen of kunnen begrijpen dat Trump juist een grote kans maakte? De gerespecteerde blogger Carel Brendel opperde een interessante verklaring in zeven stappen, die ik graag in extenso citeer:
  '1.De meeste journalisten zijn afkomstig uit een sociaal-culturele groep van mensen met zelfde opvattingen en wereldbeeld; 2.Ze volgen journalistieke opleidingen waarin dezelfde opvattingen en hetzelfde wereldbeeld nog eens worden bevestigd; 3.De in hun vakgebied meest gerespecteerde "kwaliteitsmedia" zijn bij uitstek de media die dat wereldbeeld uitdragen; 4.Ze delen daarnaast de in hun groep levende vooroordelen tegen andere sociaal-culturele groepen; 5.Ze hebben daardoor minder inzicht in wat er leeft in andere sectoren van de samenleving; 6.Ze kunnen zich daarnaast niet goed voorstellen dat andere mensen hun verstandige opvattingen en wereldbeeld niet delen; 7.Het gevolg is dat media keer op keer mistasten met politieke voorspellingen.'
  Vooral punt 6 is de spijker op de kop en is niet alleen van toepassing op de mainstream media maar in den brede op wat Theo van Gogh altijd treffend 'de boven ons gestelden' noemde: er is sprake van een onvermogen om te snappen dat hun wereldbeeld niet per se 'beter' is dan die van andere groepen maar vooral 'anders': want gebaseerd op andere situaties, andere belangen, andere prioriteiten. Ik geloof dat het niet eens kwade wil is maar gewoon een blinde vlek, veroorzaakt door een balk in het oog van vrij forse omvang.
  Zorgwekkend is dat het ook voor veel van de 'progressieve' jongeren geldt die nu demonstreren in de VS. Is het niet ironisch dat zij moord en brand schreeuwden toen Trump zei de uitslag niet bij voorbaat te zullen accepteren maar nu zelf de uitslag weigeren te aanvaarden en alles kort en klein slaan?
  Wat opvalt als de studenten aan het woord komen, is dat het nooit over de politieke (in)competentie van Trump gaat maar over iets anders: ze accepteren geen racistische, homofobe en misogyne president!
  Het is de obsessie van de kwetsgevoelige millennials die voor een grenzenloze wereld zijn maar niet meer buiten de grenzen kunnen kijken van hun eigen academische safe spaces waarbinnen iedereen een op maat geknipt identiteitsstickertje krijgt opgeplakt, gegarandeerd kwetsvrij, en waar talent, kunde en kennis niet meer doorslaggevend zijn: niet wat je kunt - of niet kunt - telt maar wie je bent.
  Ze projecteren al het kwaad nu in politiek incorrecte kretologie, omdat in hun wereld woorden zwaarder wegen dan werkelijkheden (cf. de neiging constant begrippen te willen verbieden alsof daarmee de onderliggende problematiek ook verdwijnt). Dat met Trump 'the forgotten man and woman' weer gezien en gehoord worden, dat er nu eindelijk een einde kan komen aan de oorlog in Syrië, maar ook dat de zwaarbevochten sociale mijlpaal Obamacare misschien zal sneuvelen, dat klimaatverdragen getorpedeerd of tenminste getraineerd zullen worden - voor deze werkelijk politieke thema's interesseren ze zich klaarblijkelijk niet, want voor hen is er alleen identiteitspolitiek.
  En net als bij de Brexit geldt ook hier: in plaats van hun woede te richten op andersdenkenden - of 'andersbelanghebbenden' - zouden ze zich misschien ook eens mogen concentreren op het falen van de eigen groep: de verklaring dat Trump door oudere blanken is verkozen blijkt immers een mythe: 'it obscures the awkward fact a lot of young Democrats failed to get out and vote.' Moeite doen in plaats van moeilijk doen!

zondag 6 november 2016

Zeven dagen lang (300)

31 oktober t/m 6 november

MAANDAG Najaarsblues (I)
'Dit is de tijd, dat men zou moeten lopen,
Gerooide velden langs of door een laan,
Aan 't eind waarvan een vergezicht gaat open
Op herfstland en een edeler bestaan.'
Uit: J.C. Bloem, 'Herfst'

DINSDAG Molshoop
'Als er één partij verantwoordelijk gesteld moet worden voor groeiend cynisme, dan is het D66. Als er één partij het wantrouwen in de democratie heeft gevoed, dan is het D66.'
Theodor Holman maakt in zijn column gehakt van D66

WOENSDAG Muziek/Najaarsblues (II)
Neil Young, 'On the Beach' (1974)

DONDERDAG Ajax-Celta
Het provocerende juichen van John Guidetti is zó over de top dat het weer mooi wordt. Wat een held.

VRIJDAG Leestip
'Dat hoger opgeleiden zich gemiddeld beter thuis voelen bij Clinton ligt niet aan hun superieure inzicht (zoals ze zelf graag denken) maar aan hun belangen en waarden – zoals een voorkeur voor individuele vrijheid en internationale handelingsruimte boven orde en bescherming.'
Goed stuk van Luuk van Middelaar in NRC: 'Wij die het beter weten voeden het populisme'

ZATERDAG Erdogek
De arrestatie van prominente HDP-politici in Turkije lijkt me niet alleen maar de zoveelste walgelijke intimidatie jegens de Koerden. Erdogan heeft al eens laten weten in plaats van een parlementair stelsel liever een presidentieel stelsel - naar voorbeeld van nazi-Duitsland! - te willen. Het is moeilijk voor te stellen gezien de alomtegenwoordigheid van Erdogan, maar het presidentschap is momenteel in Turkije formeel slechts een ceremoniële functie. Om het stelsel te wijzigen moet hij minstens 330 van de 550 volksvertegenwoordigers achter zich krijgen. Met een decimering van de kritische oppositie, of van de oppositie in het algemeen, bespoedigt Erdogan dit proces. En het is niet denkbeeldig dat hij in 2017 behalve zijn macht ook het grondgebied van Turkije zal trachten te uitbreiden: de staatstelevisie laat regelmatig een kaart van Turkije zien waarop het ook delen van het huidige Irak en Syrië en zelfs Griekenland en Bulgarije omvat. En de EU blijft maar buigen voor deze despoot.

ZONDAG Een Sjaak Swartje doen
Ik hoop dat Go Ahead Eagles degradeert!

zondag 30 oktober 2016

Zeven dagen lang (299)

24 t/m 30 oktober

MAANDAG Ce(n)suur
Waarom zie je eigenlijk nooit oude films op tv? Ik bedoel écht oude klassiekers. Citizen Kane, It's a Wonderful Life, Casablanca. Het gaat eigenlijk nooit verder terug dan Once Upon a Time in the West. Is zwart-wit not done of zo?

DINSDAG Rolkofferhel
De discussie over de gigantische drukte in de binnenstad van Amsterdam blijft een non-discussie zo lang men om de hete brij heen blijft draaien en de werkelijke oorzaak en dus ook de meest voor de hand liggend oplossing angstvallig verzwijgt: de coffeeshops. 
Of denkt burgemeester Van der Laan dat al die toeristen naar Amsterdam komen omdat het zo'n mooie stad is?

WOENSDAG Bijzondere beschrijving van een berk
'de perkamentachtige, thee-met-veel-melk-witte bast [...].'
Anton Valens, Het compostcirculatieplan, 2016, p. 57

DONDERDAG Acht keer tegen RKC
Tiende column voor Staantribune online: 'Competitief en aantrekkelijk'.

VRIJDAG Muziek
Gershon Kingsley*, 'Popcorn' (1969)
* Deze baas is vandaag 94 jaar oud geworden. Kingsley maakte dit nummer met de 'moog'-synthesizer en creëerde zo een van de eerste elektronische muziekplaten ooit. Zie ook de reportage uit 2011 in Top 2000 a gogo waarin hij zit te genieten van zijn oude werk.

ZATERDAG Oekraïnereferendum
'Weet u wat een vacuümbom is? [...] Europa moet eensgezind zijn tegen deze agressie, tegen Assad maar ook tegen Rusland, die op dit moment in Aleppo daaraan bijdraagt. Ik heb gewezen op Oost-Oekraïne, de Krim, en het grote belang dat Europa ook daar eensgezind is, en als Nederland het associatieakkoord afwijst is die eensgezindheid op dat belangrijke punt gebroken.'
Aldus Mark Rutte gistermiddag op een persconferentie. Behalve een schaamteloze leugenaar is MP Rutte dus ook een ranzige straatveger van zijn eigen straatje. Er is maar één iemand verantwoordelijk voor de huidige patstelling en dat is Rutte zelf. Als het geopolitiek werkelijk zo'n vaart loopt dan had hij tweehonderd dagen geleden meteen moeten zeggen: we hebben kennisgenomen van de uitslag van het referendum maar menen die toch naast ons neer te moeten leggen, en wel hierom. Dat was legitiem geweest, want het was een raadgevend referendum. Maar hij koos voor een niet-bestaande derde optie: niets doen, het voor zich uit blijven schuiven, zodat hij zich nu zo diep in de nesten heeft gewerkt dat hij zijn toevlucht moet nemen tot patjepeeërretoriek waar zelfs die van Poroshenko met z'n dreigementen over MH17 nog mild bij is. 
Bovendien: het was toch SLECHTS EEN HANDELSVERDRAG?? Daar werden de tegenstanders immers voortdurend mee om de oren geslagen: hoe kon je nu tegen handel zijn! Zo zien we ten enenmale dat de leugens die zo gretig aan het 'nee'-kamp werden toegeschreven vooral in het andere kamp te vinden waren en zijn.

ZONDAG Pinchhitter
Mijn artikel over een bijzondere voetbalwedstrijd op 2 december 1951 is verschenen op Literatuurmuseum.nl: Het legendarische debuut van Harry Mulisch.

woensdag 26 oktober 2016

Een punt achter De Punt

Vorige week was het een headline: een oud-marinier die in 1977 betrokken was bij de beëindiging van de treinkaping bij De Punt zou hebben verklaard dat het de bedoeling was dat geen van de kapers het zou overleven.
  Merkwaardig dat dit als groot nieuws wordt gepresenteerd, want het valt al te lezen in De Molukse acties (2015) van Peter Bootsma. Tot drie keer toe zelfs.
  Op bladzijde 256 zegt een marinier, 'Ruud': 'De commandant had gezegd dat het goed zou zijn als ze allemaal werden neergeschoten, doodgeschoten.'
  Op pagina 270 is commandant Kommer van de precisieschutters aan het woord: 'De Molukkers hadden geen schijn van kans. Op de compartimenten waar zij zaten of sliepen, werd het vuur uitgebracht. De kans dat ze dat zouden overleven, was bij voorbaat nul, gezien de hoeveelheid munitie die wij er als eenheid al in pompten.' Het was 'absoluut kansloos om dat te overleven'.
  En op dezelfde bladzijde zegt schutter Jan Boekelmans: 'Als er zoveel vuur wordt afgegeven op een trein - er zijn foto's van - is het toch uitgesloten dat het niet de bedoeling was om ze te doden?'
  Ik las De Molukse acties met extra interesse nadat een artikel in NRC Handelsblad deze zomer voor commotie zorgde. De journalist meende de hedendaagse islamitische terreurdreiging te kunnen bagatelliseren door erop te wijzen dat het in de jaren zeventig veel erger was, toen de Molukkers het terrorisme verzorgden.
  Er is al veel geschreven over de ongelooflijke slechtheid van de vergelijking, zeker in het licht van de onvergelijkbare historische contexten. Als de Molukkers al zo nodig met een partij uit het huidige conflict vergeleken moeten worden, dan eerder met de Koerden. In de Eerste Wereldoorlog streden de Koerden aan de zijde van de geallieerden. Hun werd een onafhankelijk of autonoom Koerdistan in het vooruitzicht gesteld, bezegeld in de Vrede van Sèvres, maar die belofte werd rap gebroken en de Koerdische gebieden werden verdeeld over Turkije, Syrië en Irak.
  De Zuid-Molukkers hadden zich altijd sterk verbonden gevoeld met Nederland en ook een enigszins bevoorrechte positie bekleed in ons Indië. Na de dekolonisatie werden tijdens een conferentie afspraken gemaakt om Indonesië als een federatie in te richten, met onder meer autonomie voor de Zuid-Molukken, maar Soekarno lapte het akkoord al gauw aan zijn laars en stichtte een eenheidsstaat.
  Dit zorgde met name voor de Molukse KNIL-soldaten, die nog trouw tegen de Japanners hadden gevochten, voor grote problemen. Ze kregen tijdelijk de status van militair van de Landmacht, maar toen ze begrijpelijkerwijs weigerden af te vloeien naar Indonesië kregen ze een dienstbevel om naar Nederland te komen, al hield de regering lange tijd vol dat dit een vrijwillige keuze was.
  Willem Drees verklaarde later dat de Molukkers 'zeer royaal ontvangen' werden en dat er 'bijzonder goed voor ze gezorgd' was. (18) Een idiote uitspraak; bij aankomst werden de Molukkers onmiddellijk ontslagen, in troosteloze barakken ondergebracht en aan het lijntje gehouden wat betreft de belofte van een eigen staat. Ze mochten ook niet werken omdat ze toch weer terug zouden gaan.
  Hun kinderen, de tweede generatie, begonnen zich vanaf eind jaren zestig te roeren, uit boosheid en onmacht om het leed hun ouders aangedaan. Enkelen radicaliseerden en kozen voor geweld.
  De toedracht en het verloop van de zes gijzelingen en kapingen (Wassenaar 1970, Wijster en Amsterdam 1975, De Punt en Bovensmilde 1977 en Assen 1978) worden in De Molukse acties nauwgezet beschreven.
  De meeste aandacht gaat daarbij uit naar de actie die de meeste doden tot gevolg had: De Punt. De kapers hadden een belangrijke les geleerd van de vorige treinkaping: geen executies van gegijzelden, want dat ondermijnt de onderhandelingspositie.
  In die onderhandelingen zijn door de overheid en de betrokken individuen grote fouten gemaakt. Er zijn toezeggingen gedaan die vervolgens niet werden nagekomen. Er werd een psychiater ingezet, nota bene, om met de kapers te onderhandelen. Hun werd een vrije aftocht beloofd, maar die belofte werd niet nagekomen, tot woede van kapers én gegijzelden. Er waren voorwaarden aan verbonden, maar dat had hij er niet bij verteld. De psychiater, Mulder, hierover: 'Een belofte is natuurlijk nooit sec een belofte. Dat is een primitief idee.' (227) Tja.
  Uiteindelijk besloten de vijf betrokken ministers tot een militaire aanval op de trein in de vroege ochtend van 11 juni. Minister-president Den Uyl en Harry van Doorn waren tegen, Dries van Agt, Max van der Stoel en Bas de Gaay Fortman voor.
  Zes van de negen kapers en twee gegijzelden kwamen om het leven, vier raakten er gewond.
  Waarom is de voor de hand liggende optie van een aftocht niet beproefd, al dan niet via een verplaatsing van de trein, zoals voorgesteld door een stafchef (230), al was het maar om de kapers naar een plaats te manoeuvreren waar ze met minder risico's overmeesterd konden worden?
  Vooral de rol van Van Agt, toen minister van Justitie, lijkt een dubieuze te zijn geweest. Hij schoffeerde de Molukse onderhandelaars en stond lijnrecht tegenover Den Uyl, die door wilde onderhandelen.
  Opmerkelijk is dat de besluitvorming op 10 juni 'in nevelen gehuld' is en dat er 'niets vastgelegd' is. (262) Het ligt voor de hand dat dit is gedaan om na afloop aansprakelijkheid te voorkomen, om rechtsvervolging te ontlopen.
  Ook de bewust vage term 'compartimentering' speelt hierbij een rol. Daarmee werd bedoeld dat moest worden voorkomen dat de kapers, die apart sliepen, zich tijdens de beschieting naar de gegijzelden in de coupés zouden kunnen begeven. Maar: 'Uit het in november 2014 gepubliceerde archiefonderzoek is wel komen vast te staan dat er meer gedeelten van de trein beschoten zijn dan alleen nodig was om gegijzelden en gijzelnemers van elkaar gescheiden te houden: álle gedeelten waar kapers vermoed werden, zijn immers intensief beschoten.' (342)
  Den Uyl sprak nog in 1987 van 'een executie'. Toen die uitspraak in 2000 opdook, noemde Van Agt dat desgevraagd 'volstrekt onjuist'. (262)
  Vandaag de dag is Van Agt binnen zijn partij, het CDA, een paria geworden, met zijn soms groteske inzet voor de 'Palestijnse zaak'. Eigenlijk is dat een bijzonder curieuze stellingname, bezien in het licht van zijn rol in de Molukse zaak. Die huidige strijd voor een Palestijnse staat, zou het een surrogaat zijn voor de strijd die hij in de jaren zeventig aan de verkeerde kant streed? Een vorm van boetedoening - het blijft toch een belijdende christen - voor een nooit uitgesproken maar wel degelijk knagend schuldgevoel? Misschien heeft Van Agt nooit een punt achter De Punt kunnen zetten.

zondag 23 oktober 2016

Zeven dagen lang (298)

17 t/m 23 oktober

MAANDAG Alarm
De SGP wil de 'azaan', de islamitische gebedsoproep, verbieden. Gerard Reve over dit fenomeen in Brieven van een aardappeleter (1993), p. 51:
'Over godsdienst gesproken: ik heb een hotel - toevallig nog goed en schoon en niet duur ook, meer geluk dan wijsheid - vlakbij de Oude Moskee, is de kasjba, en elke dag bij zonsopgang, om 12 uur smiddags en bij zonsondergang klinkt er een geluid door de lucht, of acht mensen tegelijkertijd met kokend water worden overgoten, maar dat is de mezzanèn of hoe die heet, die van de minaret, met mikrofoon en luidspreker, tot gebed oproept, heel indrukwekkend maar ongelooflijk griezelig.'

DINSDAG Muziek
The John Barry Seven Plus Four, 'Hit and Miss' (1960)

WOENSDAG Trump
Mijn glazen bol zei me dat Donald Trump rond deze datum zou worden omgelegd.
Headline na het derde debat: 'Trump pleegt politieke zelfmoord.'
O, was dat het.

DONDERDAG Referendum
MP Rutte heeft het steeds over 'recht doen' aan de nee-stemmers, maar Marianne Thieme heeft gelijk: hij wil juist de ja-stemmer tegemoetkomen. De nee-stem heeft immers gewonnen, alles minder dan het niet-ratificeren van het verdrag is juist een schoffering van de nee-stemmer.

VRIJDAG Crisis
Urgent message voor Peter Bijvelds (dit paste niet meer op het spandoek):
Willy Boessen heeft zijn contract in Thailand niet verlengd en is beschikbaar. Bert Zwanenburg, die hem in 2014 de laan uitstuurde, is geen voorzitter meer, dus dat vormt geen belemmering. Boessens assistent is Robert van der Weert, oud-speler van TOP, dus Wels kan ook meteen wieberen. Nu of nooit!

ZATERDAG Scary
De grote cyberaanval van gisteren lijkt een test voor een veel grotere actie binnenkort. Veiligheidsexpert Bruce Schneier schreef het een maand geleden al: 'Someone is learining how to take down the Internet'.

ZONDAG Experts
'De experts zeggen dat de Brexit grote schade zal doen. Om deze profetie zichzelf te laten vervullen, doen in elk geval de experts in Brussel hun stinkende best.' (Martin Sommer)

zondag 16 oktober 2016

Zeven dagen lang (297)

10 t/m 16 oktober

MAANDAG Muziek
Thunderclap Newman, 'Something in the Air' (1969)

DINSDAG Het verschil tussen Afrika en Europa
Waar het het warmst is is men het armst -
waar het het koudst is wordt men het oudst.

WOENSDAG Enkeltje
90-jarige vrouw op de radio bij Stand.nl naar aanleiding van de 'voltooid leven'-discussie: 'als ik een enkeltje Amsterdam neem bemoeit niemand zich er mee, maar als ik een enkeltje hemel wil bemoeit iedereen zich er mee.'
Nou mevrouw, als u een enkeltje Amsterdam neemt vrees ik dat dat indirect toch een enkeltje hemel zal blijken te zijn.

DONDERDAG Zimmerman
Of ik iets vind van de Nobelprijs voor Bob Dylan?
Daar vind ik iets van, maar los daarvan heb ik het sowieso altijd al lichtelijk absurd gevonden dat deze Nobelprijs naar schrijvers gaat. Andere Nobelprijzen - scheikunde, natuurkunde, geneeskunde - gaan naar wetenschappers, waarom die voor de literatuur dan niet naar literatuurwetenschappers.
Of consequent zijn en de Nobelprijs voor scheikunde niet aan Marie Curie maar aan polonium geven natuurlijk.

VRIJDAG Miserie
'Elk mens die hef zich 'n kruus te dragen
Opzich bennen die kruuzen precies eben groot
't Verschil is, de iene hef der iene van piepschoem
en de ander die hef 'm van lood'
Daniël Lohues, Allennig IV

ZATERDAG Weirdogan
In Turkije 'heeft het ministerie van Onderwijs 13.000 ton wiskundeboeken ter waarde van 14,6 miljoen euro verboden, omdat er bij opgaven voor meetkundige berekeningen de letters F en G worden gebruikt'.
Dit is dus niet De Speld hè, maar serieus nieuws. De vrienden van F. Timmermans c.s. hebben daarnaast ook nummerborden met de lettercombinatie FG uit de roulatie genomen en een onderzoek ingesteld naar mogelijke Gülen-sympathieën bij de eigenaren.
Dit is geen politiek meer, dit is een psychose.
Het trucje is door de geschiedenis heen al zo vaak toegepast: eerst wordt er een zondebok gezocht, daaromheen wordt een massapsychose gecreëerd, en dan kan het zuiveren een aanvang nemen. Te beginnen binnen de eigen gelederen.

ZONDAG Tweet van de week

vrijdag 14 oktober 2016

Jules Schelvis en John Demjanjuk

Van de vele prominente overledenen die 2016 reeds telt (het zijn er dit jaar uitzonderlijk veel, of lijkt dat maar zo?) greep de dood van Jules Schelvis mij bijzonder aan. Hij stierf 3 april jongstleden op 95-jarige leeftijd. De laatste jaren zag ik hem regelmatig op tv, met zijn lieve, wijze hoofd, kromme gestalte en broze stemgeluid.
  Onvermoeibaar bleef Schelvis het verhaal van de holocaust vertellen, memoreren, overdragen op de volgende generaties. Er reed een trein naar Sobibor (2012) was een groot succes, hij las het op veel plaatsen voor, begeleid door het Nationaal Symfonisch Kamerorkest, ook in Berlijn en Lublin. In 2015 registreerde de NOS het laatste optreden van Schelvis, in de Westerkerk te Amsterdam.
  Schelvis verloor zijn echtgenote Rachel en zijn schoonouders in Sobibor. Doordat hij zich opgaf om elders te werk gesteld te worden was hij de enige overlevende van de in totaal 3006 gedeporteerden van het transport dat op 1 juni 1943 vanuit Westerbork in het vernietigingskamp aankwam. Na nog eens zes kampen te hebben overleefd werd Schelvis in april 1945 door de Fransen bevrijd. Pas na zijn pensionering was hij in staat zijn ervaringen op schrift te stellen.
  Een ontmoeting in 1981 in Australië met Chaskiel Menche, een overlevende van de opstand in 1943 die was opgeroepen om te getuigen tegen de SS'er Karl Frenzel, commandant te Sobibor, vormde het keerpunt. Schelvis werd als Nebenkläger bij het proces betrokken, waardoor hij toegang kreeg tot alle documenten. De laatste 35 jaar van zijn leven zou hij zich vervolgens bezighouden met onderzoek naar Sobibor.

De genoemde opstand brak uit op 14 oktober 1943, vandaag precies 73 jaar geleden. Onder leiding van de krijgsgevangen Russische generaal Alexander Petsjerski smeedden enkele gevangenen een ontsnappingsplan. Met messen en bijlen wisten zij SS'ers en bewakers te doden. Een groot aantal gevangenen kon zo vluchten, 53 zouden het er levend afbrengen.
  Een bijzonder aspect van Sobibor was dat het bestierd werd door relatief weinig SS'ers, hoogstens tien tot vijftien tegelijk. Zij werden geassisteerd door zogenaamde 'Trawniki': krijgsgevangen Sovjets, veelal Oekraïners, die na een training in het Poolse dorp Trawniki in de vernietigingskampen als bewakers aan de slag gingen. In zijn grondige en gezaghebbende studie Vernietigingskamp Sobibor (1993, vijfde herziene druk 2004) schrijft Schelvis over hen (p. 54):
  'De Oekraïeners waren in het algemeen over-ijverige en fanatieke bewakers. Ze gebruikten, zonder verdere bevelen af te wachten, hun zwepen en de kolven van hun geweer om de naakte joden van de uitkleedplaats naar de gaskamers te jagen. Ze hadden in feite een actief aandeel in het vernietigingsproces. In de ogen van de Arbeitshäftlingen, die hen met Herr Posten moesten aanspreken, waren ze gevaarlijker dan SS'ers. Dat kwam door hun afhankelijke positie en omdat ze uitvoerders waren van bevelen om joden te mishandelen. Ze wilden daarbij tonen dat ze minstens zo hardvochtig waren als hun meesters.'

De bekendste van deze Oekraïners is ongetwijfeld John Demjanjuk, geboren Iwan Demjanjuk. Hij kwam overigens ter wereld op 3 april, de sterfdag van Jules Schelvis, een wat wrede coïncidentie. Het grote Demjanjuk-proces van 2010-2011 in München zal velen nog wel helder voor de geest staan. Schelvis trad er wederom op als Nebenkläger. Hij verzocht de rechtbank Demjanjuk schuldig te verklaren maar hem geen gevangenisstraf op te leggen, uit respect voor zijn - Schelvis' - humanistische ouders. Dat gebeurde ook: rechter Ralph Alt achtte Demjanjuk schuldig, veroordeelde hem tot vijf jaar maar bepaalde tevens dat hij na twee jaar voorarrest niet langer de cel in hoefde.
  Demjanjuk had al eerder terechtgestaan. In 1988 werd hij in Israël vervolgd omdat hij de beruchte beul van Treblinka zou zijn geweest die 'Iwan de Verschrikkelijke' genoemd werd. Hij werd ter dood veroordeeld, maar toen bleek dat deze Iwan de Verschrikkelijke in feite ene Iwan Marchenko was, werd hij door het Hooggerechtshof vrijgesproken. De Israëlische en Amerikaanse diensten hadden een kwalijke rol gespeeld door deze informatie aanvankelijk achter te houden.
  Demjanjuks aanwezigheid en medeplichtigheid aan meervoudige moord in Sobibor kon dus wel aangetoond worden. Rob Fransman, een nabestaande die net als Schelvis in München als Nebenkläger mocht spreken, noemt het vonnis in zijn reportageboek Het Demjanjuk-proces (2011) 'meesterlijk' (p. 182): 'Hij is schuldig verklaard, hij is veroordeeld, daar gaat het om. [...] Hoe de straf wordt uitgevoerd gaat ons niets aan. Door Demjanjuk te veroordelen, voldeed de rechtbank aan onze roep om recht. En door hem vrij te laten toonde datzelfde hof haar humaniteit die deze maatschappij gelukkig af en toe wel bezit.' Demjanjuk overleed in 2012 in een bejaardentehuis.

Dat hele Demjanjuk/Marchenko-verhaal blijft toch een intrigerende zaak. Wie zich verdiept in de kwestie stuit op enkele vreemde gegevens. Want wat vulde Demjanjuk in 1951 bij zijn visumaanvraag voor de VS in het vakje 'Maiden Name of Mother' in? 'Marchenko'. Dat is op zich al bijzonder curieus, zeker als dan blijkt dat de meisjesnaam van zijn moeder feitelijk 'Tabachuk' luidde. Volgens zijn advocaat kon Demjankuk zich de naam niet meer herinneren en vulde hij 'a common Ukrainian name' in.
  Of de naam Marchenko inderdaad een veelvoorkomende naam was weet ik niet, maar is het niet bijzonder eigenaardig dat een man die in 1988 voor Iwan de Verschrikkelijke wordt gehouden maar niet die persoon kan zijn omdat Iwan de Verschrikkelijke niet Demjanjuk maar Marchenko zou hebben geheten, in 1951 op een formulier over de meisjesnaam van zijn moeder heeft gelogen en daarbij uitgerekend de naam Marchenko blijkt te hebben ingevuld?
  Daar komt nog bij dat het niet geheel zeker is dat 'Iwan de Verschrikkelijke' inderdaad alleen maar in Treblinka werkte. Dit schrijft Schelvis namelijk (p. 54-56): 'De rechters in Hagen hebben in 1983 een vergeefse poging gedaan hem [Demjanjuk] nog tijdens het Sobiborproces te verhoren, omdat Bauer in 1962 getuigde, dat bij de gaskamers in Sobibor een Oekraïner met de voornaam Iwan, genaamd de Verschrikkelijke, dienst heeft gedaan.'
  Uit deze verklaring van Erich Bauer, een SS-man die na de oorlog op een rommelmarkt in Kreuzberg herkend werd door overlevende Samuel Lerer, blijkt dat er óók in Sobibor iemand moet hebben gediend die 'Iwan de Verschrikkelijke' werd genoemd. Dat zou betekenen dat er zowel in Treblinka als in Sobibor een bewaker met die bijnaam is geweest, maar dat zouden dan twee verschillende personen zijn geweest?

Enfin, dit zijn ook maar vragen van een belangstellende, we moeten er maar van uitgaan dat degenen die zich jarenlang met de rechtsvervolging hebben beziggehouden dit alles uitentreuren onderzocht hebben en er ook niet uit zijn gekomen. Over de 'echte' Iwan Marchenko is trouwens niet zoveel bekend. Hij zou voor het laatst gezien zijn in 1944 in Joegoslavië. Mogelijk is hij gesneuveld, mogelijk heeft hij nog jarenlang geleefd.
  In de documentaire Zolang wij leven... waarin Rob Fransman en zijn kleindochter Noa gevolgd worden terwijl zij Sobibor bezoeken, zegt Fransman dat hij blij is dat zij daar nog kunnen zijn. De joden zijn er nog, de nazi's zijn weg. De titel verwijst naar een Nederlands zinnetje dat in de liberale joodse traditie voorafgaand aan het het kaddisj-gebed wordt uitgesproken: 'Zolang wij leven, zullen zij leven.' 
  De hierboven gememoreerde Samuel Lerer overleed eveneens dit jaar, op 3 maart op 93-jarige leeftijd. En onlangs, op 6 augustus, stierf ook Philip Bialowitz, op 90-jarige leeftijd. Bialowitz speelde een belangrijke rol in de opstand, hij moest de eerste SS'ers in een hinderlaag lokken. Een van de leiders van de opstand had gezegd: als je het overleeft, leg dan getuigenis af, vertel de wereld van deze plek. Dat heeft Bialowitz gedaan, net als Schelvis. Ze zijn er nu niet meer, en het is nu aan ons om hen en wat zij vertegenwoordigden te blijven gedenken: zo lang wij leven, blijven zij leven.

donderdag 13 oktober 2016

Nederland na Trump of Clinton

Voor het tweede debat tussen de Amerikaanse presidentskandidaten ben ik niet opgebleven. De wekker ging om zes uur, anderhalf uur slaap na anderhalf uur satire die bittere ernst is leek me te gortig.
  's Ochtends las ik dezelfde onzin als de vorige keer. CNN wist weer te melden dat Clinton volgens de polls had gewonnen. Het was een peiling onder het kijkersbestand van CNN, dat voor het overgrote merendeel uit Democraten bestaat en dus was het geen geloofwaardige poll.
  Volgens het liveblog van de Volkskrant werd het ijzige debat 'toch met een positieve noot afgesloten'. Op de vraag of ze ook een positief punt van elkaar konden noemen antwoordde Clinton dat ze Trumps kinderen bewonderde. Dat is helemaal geen positieve opmerking, zoals ook Max Pam vandaag opmerkte: 'Als je goed luisterde naar wat Hillary eigenlijk zei, hoorde je volgens mij dit: "Jullie vader is een ongelooflijke lul, maar ik respecteer jullie omdat jullie zo stom zijn om die lul van een vader zo toegewijd te volgen".'
  Uiteraard ging het ook volop over 'pussygate'. De enorme verontwaardiging van de laatste dagen frappeerde me nogal. Eerlijk gezegd zou ik geschokter zijn geweest als er plotseling een geheime opname zou zijn opgedoken waarop Trump een hecht doortimmerde en goed onderbouwde visie op, ik noem maar iets, het gezondheidszorgstelsel ontvouwt. Dat verwachten we immers niet van hem, we verwachten juist domme, holle, botte frasen. Uitspraken over pussygrabbing beantwoorden perfect aan dat verwachtingspatroon.
  Enkele prominente Republikeinen trokken hun steun aan Trump in naar aanleiding van de teksten. Dus niet zijn politieke onervarenheid is het probleem, niet zijn ideeën of het gebrek daaraan, niet zijn soms misselijkmakende gedrag, niet zijn algehele incompetentie en ongeschiktheid, nee, dat was allemaal geen reden om Trump af te wijzen, maar wat machogebral uit 2005 opeens wel.
  Snappen ze bovendien niet dat hun verwerping van Trump juist koren op de molen is van diens electoraat? Hij is de anti-establishmentkandidaat, kiezers steunen hem juist uit afkeer van de incrowd waartoe ook die prominenten behoren.
  Hypocrisie is sowieso een enorme ergernis. Al die Hollywood-'sterren' die de staf breken over Trumps uitspraken over vrouwen. Hollywood of all places, het domein van 12 echtgenotes en 13 minnaressen. En dan zo'n Jerry Springer, die heel moreel verheven zit te twitteren: 'Hillary Clinton belongs in the White House. Donald Trump belongs on my show.' Hij is verdomme met zijn tokkietelevisie medeverantwoordelijk voor deze schertsvertoning. Daar was altijd de vraag of je naar acteurs zat te kijken of naar echte mensen - ik geloof dat er zelfs een rechtszaak aan is gewijd. Er is een hele generatie Amerikanen opgegroeid die geen onderscheid weet te maken tussen verzinsel en werkelijkheid. Trump is hun logische kandidaat.
  De ellende is natuurlijk dat Clinton het andere uiterste van het spectrum vertegenwoordigt: niet de totale politieke nitwit maar iemand die juist veel te goed thuis is in het schimmige politieke wereldje van machinaties, nepotisme en cliëntelisme - zie haar connecties met die doodenge George Soros.
  Interessant voor ons Europeanen was wat beide kandidaten met Syrië voorhadden. Clinton pleitte voor 'more leverage against the Russians', voor de inzet van Amerikaanse commando's, terwijl Trump juist Rusland wil steunen tegen IS en zich verder niet wil mengen in het interne conflict. Hij wil graag beste maatjes zijn met Poetin en zal niet meewerken aan een onderzoek naar Russische oorlogsmisdaden in Syrië.
  Je kunt je afvragen of Trump hiermee, zijn totaal verkeerde motieven ten spijt, de wereldvrede niet van de weeromstuit een dienst bewijst. De Russen dreigen nu de hele tijd met een nucleaire oorlog indien Amerika zich militair in het conflict zou storten. Trumps isolationisme kan dan de-escalerend werken.
  Aan de andere kant is Poetin natuurlijk de onberekenbaarheid zelve. Misschien grijpt hij het momentum juist aan om zijn invloedssfeer nog verder te vergroten, in de wetenschap dat hij van de VS geen tegenstand hoeft te verwachten en Europa zonder de VS weerloos is. Zo liet Trump al weten NAVO-bondgenoten zoals de Baltische staten niet onvoorwaardelijk te steunen bij een Russische inval. Overigens zijn ook de oliedomme provocaties van NAVO-zijde aan de oostgrens hier niet bepaald handig - dat mogen we niet veronachtzamen.
  Rusland roert zich inmiddels volop. Het verstevigt zijn greep op Syrië, opent een luchtmachtbasis in Egypte, onderhandelt over heropening van bases in Cuba en Vietnam en stationeert nu zelfs raketinstallaties voor kernkoppen in Kaliningrad met een bereik van 700 km - dat is al tot aan Berlijn. Bovendien is Poetin dikke maatjes geworden met islamofascist Erdogan. 
  De Amerikaanse presidentsverkiezingen gaan dus ook over de toekomst van Europa, waarbij beide kandidaten een gevaar vormen voor de vrede op het continent. Er zijn dan twee uitwegen mogelijk: 'Finlandisering', dat wil zeggen een verregaande meegaandheid met Rusland, of het sluiten van nieuwe allianties buiten de VS om, bijvoorbeeld met China. Er is ook een derde, nog veel onzekerder mogelijkheid: als volledig soevereine natiestaat buiten alle allianties en antagonismen blijven: een nexit
  Deze kwestie, die keuze, het zou dringend een kernthema moeten worden in de aanloop naar de komende parlementsverkiezingen in Nederland.