zondag 31 oktober 2010

Harry Mulisch 1927-2010

Harry Mulisch is dood. De gevierde en verguisde auteur stierf gisteren in zijn huis in Amsterdam op 83-jarige leeftijd. Op 29 juli 1927 werd hij in Haarlem geboren. 'Diezelfde dag kwam de Vesuvius plotseling in verhevigde werking, maar de kranten vermeldden niet of dat kwam door mijn geboorte of door Mussolini, die ook die dag zijn verjaardag vierde.' (Mijn getijdenboek, p.35) Gisteren begon de Merapi-vulkaan plotseling opnieuw hevig as uit te stoten, maar het is niet zeker of dit door de dood van Mulisch kwam.

Ik kwam pas in contact met het werk van Mulisch op de universiteit. Als scholier was ik in 2003 al in de ban geraakt van Willem Frederik Hermans (Nooit meer slapen), in december 2004 voegden de andere twee van de Grote Drie zich daarbij, Reve met De avonden en Mulisch met Het stenen bruidsbed. Na lectuur van de Vijf fabels, de novelle Tussen hamer en aambeeld en de roman archibald strohalm was ik voorgoed gewonnen voor Mulisch en las ik in tweeënhalf jaar zijn volledige oeuvre.

In de commentaren wordt veelvuldig gerefereerd aan het gegeven dat Mulisch onder scholieren bijzonder populair is, en dan met name de romans De aanslag en Twee vrouwen. Persoonlijk vind ik die beide werken niet behoren tot het beste wat hij geschreven heeft. Toch zijn ze van onschatbare waarde omdat ze voor jonge mensen een brugfunctie kunnen vervullen naar de klassieke literatuur. Al te vaak wordt op de middelbare school de literaire belangstelling voorgoed onschadelijk gemaakt door negatieve kennismakingen met de literatuur. Werken als De aanslag kunnen een warm welkom bieden dat de jonge lezer op zijn gemak stelt en een voedingsbodem legt voor een leven lang lezen. Ook van 'moeilijkere' werken als Oude lucht, Het zwarte licht en Hoogste tijd kan dan op den duur genoten worden.

Erg jammer vind ik dat je in Nederland altijd schijnt te moeten kiezen voor een van de Grote Drie. Ben je voor Mulisch, dan ben je tegen Reve. Is Hermans je favoriet, dan ben je automatisch anti-Mulisch, et cetera. Ik kan daar niet in meegaan. Mulisch en Hermans schaal ik even hoog in, Reve vind ik iets minder, maar De avonden is dan weer het boek dat ik het liefst lees van al. Joost Zwagerman noemde Mulisch tijdens de laatste Avond van het Boek van de grote drie 'vreemd genoeg de minst begrepene' en daar ben ik het wel mee eens.

Mulisch creëerde met zijn niet aflatende ijdelheid en ironie een schild om zich heen dat door zijn schittering en ondoordringbaarheid vaak hevige afkeer opriep. Een uitspraak als 'Ik bén de Tweede Wereldoorlog' paste zo moeiteloos in het beeld van de zelfvergrotende blaaskaak. Hij bedoelde er altijd mee dat hij als zoon van een Oostenrijkse collaborateur en een Joodse moeder de beide uitersten van de Oorlog in zich verenigde. De typering is echter inmiddels ook van toepassing op zijn oeuvre. Joost de Vries zei vanmiddag bij Kunststof TV dat voor mensen van zijn generatie (geboren in de jaren 1980) WO II alleen bestaat in de verhalen erover. Dat is scherp opgemerkt. Voor de generatie van Mulisch was de Tweede Wereldoorlog de oorlog zelf, de periode, de gebeurtenissen, de herinneringen. Voor de generaties van na de oorlog was WO II de verwerking, de herinneringen van ouders en grootouders. Voor de generatie van De Vries - waartoe ik mezelf ook reken - staat de Oorlog gelijk aan de verhalen die auteurs als Hermans en Mulisch erover geschreven hebben. Voor ons geldt dus letterlijk: De Tweede Wereldoorlog ís Mulisch.

Dat het niet goed ging met Mulisch hoorde ik vorig jaar december van Marita Mathijsen. Eerder dit jaar, eind augustus mei, heb ik hem gelukkig nog gezien, bij zijn uitgever De Bezige Bij. Het was de eerste - en naar nu dus is gebleken ook meteen de laatste - keer dat ik hem in levenden lijve heb aanschouwd. Hij moest snel gaan zitten en vertrok gauw weer naar huis, maar hij maakte absoluut niet de indruk van een broze, tobbende bejaarde. De ranke gestalte, de pose, het gesoigneerde uiterlijk: daar stónd nog steeds iemand.

'Dat ik sterfelijk ben moet eerst nog maar eens bewezen worden' is nog zo'n gevleugelde uitspraak. Het bewijs is bij dezen geleverd, lijkt het. Toch is ook dat nog twijfelachtig. Zelf heeft Mulisch namelijk nóg een vluchtroute gevonden, uiteengezet op p.301 van De procedure: 'Als de mens in zijn laatste ogenblik in een flits zijn hele leven aan zich voorbij ziet trekken - van het krak waarmee zijn navelstreng werd doorgeknipt tot en met dat laatste ogenblik - dan komt hij aan het slot daarvan weer uit bij die flits en dan ziet hij dus wederom zijn hele leven in een flits aan zich voorbij trekken, en wederom, en wederom - een oneindig aantal keren, zodat hij zijn dood nooit bereikt...'

Wie zoiets bedenkt, verdient de onsterfelijkheid.

zaterdag 30 oktober 2010

Zeven dagen lang (37)

24 t/m 30 oktober

ZONDAG 10-0
Eén lichtpuntje kan ik uit de smadelijke 10-0 peuren: Feyenoords grootste nederlaag aller tijden staat niet meer op het conto van aartsrivaal Ajax.

MAANDAG Van Rossem
Vreemde gewaarwording: bij het lezen van Maarten van Rossem, Waarom is de burger boos? Over hedendaags populisme (2010) hoor ik non stop de auteur met zijn bromstem de zinnen oplezen.

DINSDAG Octopaul
Gerechtigheid: octopus Paul is kapot. De profeet-inktvis die bij het afgelopen WK alle wedstrijden - inclusief de finale - goed voorspelde, kan geen schade meer aanrichten voor Oranje.
Toch heeft hij ons vlak voor zijn dood op de valreep nog een hak weten te zetten: de organisatie van het WK 2018 gaat volgens Paul naar Engeland.

WOENSDAG Van Rossem (2)
Ook Van Rossem beschikt over een profetische blik. In zijn boekje, dat in februari van dit jaar verscheen, schrijft hij op p. 117 over Wilders: 'Wellicht zal zijn Deense vriendin Pia Kjaersgaard hem adviseren gedoogsteun te verlenen aan een conservatief minderheidskabinet. Dat zou hem aanzienlijke macht kunnen geven en zijn parlementaire positie verder legitimeren. De vraag is natuurlijk of het fatsoenlijke christelijke deel van het CDA daarmee zou kunnen leven.'
Of ze hebben bij de PVV Van Rossems boekje gelezen, dat kan natuurlijk ook.

DONDERDAG Voltreffer van de week
'De steeds psychotischer wordende Thomas von der Eigendunk'
(Herkauwer, hier)

VRIJDAG Marco B.
Het werd 's ochtends op Radio 2 al voorspeld en het is nog uitgekomen ook: 'Waterkant', de nieuwe single van Marco Borsato, is op #1 binnengekomen in de single top 100. Het is zijn zestiende nummer één-hit en daarmee evenaart Borsato de Beatles.
Marco Borsato die op gelijke hoogte komt met de Beatles. Als je daar geen cultuurpessimist van wordt...

ZATERDAG Marco B. (2)
War
Child
distantieert
zich
nogmaals
van
deze
kutzanger
(P.Kouwes, 'Marco Borsato', uit de bundel Daar schrik je toch van)

donderdag 28 oktober 2010

Piet Meeuse - Het kraaien van de haan

Piet Meeuse, Het kraaien van de haan. De Bezige Bij (2010), 160 blz.

Piet Meeuse is een originele geest. In zijn essays en in zijn fictionele werk brengt hij op ingenieuze wijze zaken met elkaar in verband die op het oog elkaar niet verdragen en creëert hij verhaalwerelden die getuigen van een rijke fantasie en een scherp oog voor maatschappelijke en algemeen-menselijke problematiek. Meeuse is begiftigd met een specifiek talent: grote belezenheid en intelligentie paart hij aan een frisse open blik en een rijke verbeeldingskracht.

In Het kraaien van de haan verbindt Meeuse de religiecrisis van de huidige tijd met de laatste levensjaren van Jezus Christus in de vorm van een tijdreisroman. Een Schotse classicus uit de nabije toekomst reist terug in de tijd om het ware verhaal van de opkomst en ondergang van Jezus mee te maken. Doel is zo de geschiedenis van de mythe te ontdoen. Al gauw merkt hij echter onontkoombaar deel uit te maken van de gebeurtenissen, ook al beantwoorden die niet aan het geijkte verhaal over de laatste dagen van Christus.

Meeuse heeft zijn spannende en onderhoudende verhaal gelardeerd met bespiegelingen over tijd en tijdreizen ('Misschien zijn de enige belangrijke gebeurtenissen in die zogenaamde geschiedenis van de mensheid wel door tijdreizigers veroorzaakt, in de hoop hun verleden ongedaan te maken'), verleden en toekomst (beiden bestaan niet, alleen het 'Nu' bestaat) en de herkomst en aard van het religieuze (de achilleshiel van het 'ware' geloof is dat het zichzelf niet kan relativeren).

Opvallend is hoe dit boek reageert op het werk van Harry Mulisch. Tijdsgeschiedenis, de betekenis van de lach en het lachen, het mythische element in de geschiedenis, Mulisch-kenner Meeuse weet wel raad met deze typische Mulisch-motieven. Vooral het idee van de lach als tegenhanger van het geloof - de filosofie van Strohalm in archibald strohalm - wordt uitgewerkt. Lachen is dan een vorm van zelfspot en relativering en daar is in het geloof per definitie geen plaats voor: 'De irrationele zekerheid van het geloof voelde zich bedreigd door de lach, want lachen was een soort exorcisme: een heilzame kramp waardoor alle valse zekerheden schoksgewijs werden uitgedreven.'

Dit is allemaal nogal filosofisch en essayistisch, maar zulke passages schragen slechts het zeer leesbare verhaal dat ondanks zijn fantastische karakter soms angstaanjagend realistisch en voorstelbaar overkomt, culminerend in een even bizarre als interessante climax. Vaak is in tijdreisromans de tijdreiziger de enige verbindende schakel tussen de beide tijden. Maar Meeuse zou Meeuse niet zijn als hij hier niet van zou afwijken en niet alle mogelijkheden, zelfs alle paradoxen van het tijdreizen exploreert en in vernuftig proza giet. De plotwendingen zijn verrassend en getuigen van veel vindingrijkheid. Als lezer kom je steeds een stapje te laat.

Het zou erg zonde zijn te veel weg te geven van de wervelende inhoud van dit werk, vandaar dat ik het laat bij een krachtige aanbeveling: Het kraaien van de haan is een ideeënroman en een enerverende page turner in één, wat wil je nog meer? Na de alleraardigste verhalenbundel Het lied van de ezelin (2007) en de juweeltjes van 'mini-essays' Koorddansen op schrikdraad (2009) heeft Piet Meeuse opnieuw een boek geschreven dat je gedachten doet tollen en je bloed doet tintelen. Lees die man.

*****

zaterdag 23 oktober 2010

Zeven dagen lang (36)

17 t/m 23 oktober
ZONDAG Van Gogh Museum
Opmerkelijk: sta je in een museum naar een schilderij te turen, duiken er mensen weg wanneer ze voor je langs lopen. Wat denken die mensen? Dat je een belangrijk gedeelte mist als zij door het beeld lopen? Het is geen film, dat schilderij ziet er nog precies hetzelfde uit voor en na. De invloed van de bewegendebeeldencultuur is blijkbaar enorm.

MAANDAG Juist
Ruben Gowricharn, hoogleraar sociale cohesie en transnationale vraagstukken, heeft in De Groene Amsterdammer minder woorden nodig dan ik hier: 'ik hoop dat ze [het nieuwe kabinet] één ding realiseren met behulp van Wilders. Dat is dat ze de straatschuimers van allochtone afkomst wat meer weten aan te pakken. Veel mensen hebben op straat vervelende ervaringen opgedaan met Marokkaanse jongens, Antilliaanse jongens. Dat probleem is te lang blijven aankoeken. Als je dat probleem, bij wijze van gedachte-experiment, uit de vergelijking zou wegknippen, dan zou de belasting van de multiculturele samenleving een stuk lichter zijn. Die kleine criminaliteit is een plaag geworden.'
Het hele rondetafelgesprek met vijf hoogleraren over het kabinet-Rutte is trouwens zeer de moeite van het lezen waard. Frank Ankersmit zegt er alleen maar zinnige dingen.

DINSDAG FD
Zonde van het geld: het Financiële Dagblad. Wat een clubblaadje. Er staat zelfs een rubriek in met wie waar directeur is geworden! Schandelijk.

WOENSDAG JKdJ
Jan Kees de Jager sleept er in Brussel een akkoord uit. Na 5 maanden onderhandelen krijgt het Stabiliteitspact nu handhavingsmiddelen: toestanden als in Griekenland worden in de toekomst voorkomen. De Jagers partner Frankrijk haakte op het laatste moment af, waardoor Nederland plots het grootste land was dat voor de regeling pleitte. En toch lukt het hem. Geef die jongen een pluim.

DONDERDAG Rijk
Je ziet ze op alle stations hangen: de wervingsposters van de overheid: 'Werken bij het Rijk. Als je verder denkt.'
Net nu de regering fors wil gaan snoeien in het aantal ambtenaren.
Dan zijn er dus ambtenaren die hebben bedacht dat er toch een wervingscampagne moet komen. Als ze die nou eens als eerste ontslaan.

VRIJDAG CDA
Aandoenlijk hoe Hannie van Leeuwen (84) ook in haar taalgebruik een evenwicht probeert te vinden tussen oud en nieuw: 'Ik wil het niet opkloppen of downspelen.'

ZATERDAG Bosma
Leestip: De schijn-élite van de valse munters van Martin Bosma. Zelden word ik tijdens het lezen zo heen en weer geslingerd tussen hartstochtelijk eens en hartgrondig oneens, soms zelfs binnen één zin.

dinsdag 19 oktober 2010

Jack van Gelder, radiodichter des vaderlands

Bij toeval stuitte ik op een publicatie waarvan de verschijning vorige maand me wonderwel was ontgaan: het Langs de Lijn-commentaar van Jack van Gelder en Bas Ticheler bij het WK deze zomer in Zuid-Afrika is in dichtvorm uitgebracht. Onder de titel Hij zit erin! zijn de commentaarteksten bij de twaalf doelpunten van Oranje in een bundeltje bijeengebracht. Dat levert regels op als 'Van Persie wat kan je? / hij geeft hem aan Sneijder / die moet dan / op de rand / van het strafschopgebied misschien / gaan schieten, Sneijder / de bal wordt aangeraakt / - o goal'.

Een beetje duf, maar van die twaalf goals waren er dan ook niet veel van grote schoonheid. De goddelijke pegel van Van Bronckhorst kwam bovendien uit de lucht vallen, waardoor het commentaar bij dit doelpunt pas kon beginnen toen de bal al in het net lag.

Je kunt je afvragen wat de toegevoegde waarde is van zo'n bundeling. Het lijkt een beetje aan te sluiten bij de trend uitsmijterzinnen en aforismen in stukjes te hakken en ze dan als poëzie te verkopen. Nico Dijkshoorn heeft er via zijn alter ego P. Kouwes succes mee, maar zijn 'gedigten' zijn in ieder geval erg grappig en soms ook knapper, gelaagder dan ze op het eerste gezicht lijken.

Ron Rijghard plaatst Hij zit erin! in NRC Handelsblad in de traditie van ready mades en flarfgedichten. Dichters van die genres halen echter teksten van anderen rechtstreeks uit de werkelijkheid en presenteren ze als poëzie. Dat roept de vraag op wie hier de taak van knip- en plakker op zich heeft genomen. Hebben Ticheler en Van Gelder hun eigen teksten tot verzen verknipt of heeft iemand anders de enjambementen aangebracht?

Misschien kan Jack van Gelder ooit nog eens zijn verzamelde doelpunten in poëzievorm uitbrengen. Daar staat dan een gedicht in dat wel een canonieke status kan bereiken, zoals met het originele gesproken commentaar al is gebeurd. Ik heb het natuurlijk over de 2-1 van Dennis Bergkamp tegen Argentinië in 1998:

Dennis Bergkamp

Nederland
Nederland gaat in de halve finale komen
Ik heb opeens zo'n GEVOEL dat we in de halve finale gaan komen

Met balbezit voor Frank de Boer
Frank de Boer - speelt de bal
Heel goed naar Dennis Bergkamp
Dennis Bergkamp
Dennis Bergkamp neemt de bal aan

DENNIS BERGKAMP
DENNIS BERGKAMP
DENNIS BERGKAMP
DENNIS BERGKAMP
DENNIS BERGKAMP
OOOOOOOOOHHHH

Frankdeboerspeeltdebalopdennisbergkamp
Die neemt de bal feilloos aan
En die schiet de bal erin

We spelen nog officieel twintig seconden

Den-nis Berg-kamp

Twee één


Schitterend. Van Gelder incorporeert hier achteloos de hele moderne Nederlandse poëziegeschiedenis, van Van Ostaijen via Vroman naar Rutger Kopland. Hij wisselt van stijlregister zonder stijlbreuken te plegen.

En natuurlijk is de naam 'Dennis Bergkamp' alleen al poëzie.

zaterdag 16 oktober 2010

Zeven dagen lang (35)

10 t/m 16 oktober

ZONDAG Chili
Worden de Chileense mijnwerkers eindelijk gered, maken ze ruzie over wie als laatste met de kooi naar boven mag. John de Mol schijnt er trouwens wel een programma in te zien. Potentiële titels: Jouw Mijn, Mijn MijnDe nauwe kooiMijn mijn is top. Met jurylid Henkjan Smits die zijn zonnebril uit zijn kapsel vist en aan de winnaar overhandigt.

MAANDAG Flauw?
Margriet van der Linden en andere vrouwen klagen dat er te weinig vrouwen in de regering zitten.
Heeft Rutte jarenlang moeten opboksen tegen de soixante-huitards, krijgt hij nu de soixante-neufards over zich heen.

DINSDAG Yuri
Journalisten zijn meestal geen figuren om gauw medelijden mee te hebben, maar zes uur wachten op een toelichtende persconferentie over Yuri van Gelder en dan niks nieuws te horen krijgen is toch wel sneu.

WOENSDAG m/v
Rutte pareert de kritiek door te stellen simpelweg naar de beste mensen te hebben gezocht, maar hij had ook Wiener kunnen citeren: 'dieptepunt van ruïneuze hervorming [van het onderwijs]: het steunmuurloze Studiehuis, zoals gepropageerd door de dames Netelenbos en Adelmund'. (De verering van Quirina T., p.120)

DONDERDAG Naar het bordes
Loop je over het Binnenhof om een broodje vis te gaan halen, word je bijkans van de sokken gereden door Piet Hein Donner.

VRIJDAG Curieus
Het aantal zelfmoorden is relatief het hoogst in Drenthe en het laagst in Flevoland. Dan is zelfmoordneiging dus blijkbaar omgekeerd evenredig aan de schoonheid van de provincie waar men woont.

ZATERDAG Lombardije
Te waarderen kwinkslag van Moeder Natuur: op de dag van de Koers van de Vallende Bladeren beginnen ook daadwerkelijk massaal de bladeren te vallen.

dinsdag 12 oktober 2010

Lezen, lezen, lezen #20

Olaf Mörke – Willem van Oranje (1533-1584). Vorst en ‘vader’ van de republiek (2009), vertaald door Jan Gielkens, 329 blz.
Willem van Oranje is de vader des vaderlands, zo wordt ons nog steeds geleerd. In 2004 eindigde hij nog op een verdienstelijke tweede plaats in de verkiezing van Grootste Nederlander aller tijden. Des te vreemder dat er tot voor kort geen fatsoenlijke moderne biografie over de man beschikbaar was. Olaf Mörke heeft in die behoefte voorzien. Een Duitser dus, net als Willem zelf was. En daarmee kom ik meteen aan de belangrijkste les van dit boek: ik heb een beetje de indruk gekregen dat die Willem helemaal niet zoveel ophad met ons Nederland, voor zover je daar al van kan spreken als het gaat om het midden van de zestiende eeuw. Willem werd geboren in Duitsland, erfde een Frans prinsdom en kreeg er ook de Nederlanden bij. Vanaf dat moment was alles politiek. Machtspolitiek, familiepolitiek, gebiedspolitiek. Het is even verhelderend als ontnuchterend om te merken hoezeer de jonge politieke elite getraind werd in het landjepik en levend stratego. Dat is nu in feite niet anders, maar toch knaagt het dat je nooit echt in de hoofden van de politici en heersers van toen kunt kijken om te zien wat hen daadwerkelijk bewoog, hoezeer Mörke ook zijn best doet veronderstellingen aannemelijk te maken en de schimmige en rafelige lijntjes met elkaar te verbinden. De religieuze tolerantie die Willem van Oranje voorstond is dan ook niet los te zien van de politieke strategie erachter. Oranje was gewiekst, hij hield iedereen te vriend en speelde partijen tegen elkaar uit. Hij was bovenal een pragmaticus, net zoals Erasmus en Grotius dat ook waren. Deze heren waren echte polderaars en in die zin inderdaad vaders des vaderlands. Volgens Maxima bestaat de Nederlander niet, maar als haar man, de nieuwe Willem van Oranje, een beetje de kunst afkijkt bij zijn naamgenoot en voorvader, dan komt hij toch aardig in de buurt.

Russell Shorto – De botten van Descartes. Een beknopte geschiedenis van het conflict tussen geloof en rede (2008), vertaald door Aris van Braam, 320 blz.
In 1650 overleed Rene Descartes in Zweden. In 1999 werd een schedel die eeuwenlang voor de schedel van de filosoof was gehouden inderdaad als zeer waarschijnlijk de zijne geïdentificeerd. Russell Shorto beschrijft in De botten van Descartes de tussenliggende 450 jaar waarin de knekels van de denker vaak inzet van twist waren en zich over heel Europa verspreidden. Shorto gebruikt het verhaal van Descartes’ botten als een kapstok om zijn wetenschapshistorische uiteenzetting over geloof en rationaliteit aan op te hangen. De verschillende facties die betrokken zijn geweest bij de botten vertegenwoordigen namelijk alle een bepaalde fase in de opkomst van de op rede en empirie gebaseerde moderniteit, die gepaard ging met een hevige, volhardende tegenstroom van kerkelijke kant. Shorto schrijft met veel vaart en inlevingsvermogen, wat zijn verhaal spannend en meeslepend maakt. Toch blijkt aan het eind alles een opmaat te zijn geweest tot het opiniërende slothoofdstuk. Hierin geeft Shorto wenken voor de toekomst van de mensheid nu de moderniteit door twijfel aan zichzelf en door het radicale, op geweld en overheersing geënte religieuze totalitarisme op een kruispunt staat. Het in en door de Verlichting gevormde moderniteitsdenken is net zo fundamentalistisch als het zijn religieuze tegenhanger verwijt te zijn, meent hij. Shorto bespeurt een toenemend besef – nog schoorvoetend en met spijt geconstateerd – in het Westen dat de grote cartesiaanse Rede toch niet het antwoord op alle vragen is gebleken. Geloof is niet verdwenen, het is zelfs aan een nieuwe opmars bezig, ook in het seculiere Westen zelf. Shorto stelt dat beide fundamentalismen elkaar daarom de hand moeten reiken. Dit is heel sympathiek, maar ik ben het er toch niet helemaal mee eens. Dat het rationele deel van de mensheid erkent dat religie zijn plaats (terug)verdient in het wereldbeeld is een besef dat de rede ons ingeeft. Volledig vertrouwen op de rede impliceert de erkenning van de twijfel, die immers een cruciaal element is van de rede, en die biedt de opening naar het toelaten van niet-rationele elementen. Blind geloof impliceert echter de afwezigheid van elke twijfel. Het strenggelovige deel zal dus nooit van binnenuit tot het besef komen dat een deel van de waarheid ook in de rede ligt, simpelweg omdat de idee van het goddelijke als de enige en absolute waarheid daar geen ruimte voor biedt. Kortom: de middenweg is het ideaal, maar ik zie het niet snel gebeuren. In ieder geval niet snel genoeg om de verworvenheden van de Verlichting als fundament voor de samenleving al te makkelijk op te geven.

Max Pam – Het bijenspook. Over dier, mens en god (2009), 200 blz.
Ook journalist en vrijdenker Max Pam ziet het niet gebeuren. Geloof levert niets dan ellende op: ‘dat hele verhaal van dat ik mij beledigd zou voelen als Marokkaan, omdat hij mij geitenneuker zou hebben genoemd, dat is allemaal niet waar. Ik heb gehandeld uit geloof.’ Aldus Mohammed Bouyeri in de rechtszaal. Op dit citaat steunt het boek van Pam. Hoewel het uit losse, uiteenlopende verhalen bestaat, is het verhaal over Theo van Gogh, veruit het langste stuk uit de bundel, de spil van Het bijenspook. Het is een helder, bedachtzaam stuk. Pam geeft een overzicht van het woord geitenneuker in het Nederlandse publieke debat en toont daarmee feilloos aan dat vrijheid van meningsuiting en gekwetstheid uiteindelijk niets zijn naast het blinde, haatzuchtige geloof dat de ware fundamentalist als een pantser op zich draagt. Het is een fraai staaltje showing not telling: Pam hoedt zich ervoor zichzelf als vriend van Van Gogh te veel op de voorgrond te plaatsen. Puur door zakelijk uit zijn archief te citeren en door de compositie van de feiten en tekstfragmenten van Van Gogh en diens tegenstanders weet hij de lezer mee te krijgen: Van Gogh stond pal voor het recht alles te mogen zeggen en was eropuit het besef te laten doordringen dat er met de radicale islamieten letterlijk niet te spotten viel. En daarom bespotte hij ze met de grootst mogelijke overdrijvingen, scheldwoorden en provocaties. De woorden van Bouyeri in de rechtszaal bewezen in die zin zijn wrange gelijk: al dat gekwets raakt de radicaal uiteindelijk niet, hij handelt puur uit geloof. Max Pam meent dat het Van Gogh ‘er in laatste instantie om te doen was zichzelf te treffen’. Dat moet dan welhaast letterlijk bedoeld zijn, en niet in de betekenis van masochisme. Van Gogh moet beseft hebben dat hij alleen zijn punt kon maken ten koste van zichzelf. Zijn vermeende laatste woorden tegen Bouyeri, ‘we kunnen er toch over praten’, zijn dan niet de wanhopige woorden van een man in doodsnood maar de ultieme uitdaging, het finale bewijs van zijn visie: er valt inderdaad niet te praten met geloofsfanatici.

zaterdag 9 oktober 2010

Zeven dagen lang (34)

3 t/m 9 oktober

ZONDAG Baalmomentje
Zondagavond 19.00 uur, livestream NOS Eredivisie aan via nos.nl, bord op schoot, en dan het bericht: 'Op uw huidige geografische locatie is deze livestream niet beschikbaar.'

MAANDAG Foto
Whitest Gangster Alive

DINSDAG DWDD
Die Alexander Klöpping is toch in alles het slecht geklede neefje van Jort Kelder.

WOENSDAG Snelle Jelle
Ad van Gils is overleden. Teletekst meldt dat hij 29 delen Snelle Jelle heeft geschreven. Dat klopt niet, het zijn er 20. Ik kan het weten, want ik heb ze alle 20 minstens 20 keer gelezen.

DONDERDAG Le premier Rutte
Bijna alle media spreken consequent van 'Rutte 1'. Maar is het niet zo dat je pas van Rutte 1 mag spreken vanaf het moment dat er ook een Rutte 2 is? Dat moment hoeft overigens met de huidige politieke situatie niet ver weg te zijn.

VRIJDAG Kok Wim
India is boos op een Nieuw-Zeelandse nieuwslezer die lollig deed over de naam van de Indiase minister Dikshit. 
India moet niet zeuren, wij Nederlanders hebben acht jaar lang (1994-2002) met Whimp Cock een minister-president gehad wiens naam in het buitenland ook voor hilariteit zal hebben gezorgd.

ZATERDAG Ethereal
Mooi: Ghost (2007) van Radical Face.

donderdag 7 oktober 2010

De poppetjes in mijn ogen

Ivo Opstelten heeft zijn spreekbeurt gehouden voor de Koningin, Mark Rutte mag aan de slag om de poppetjes op de juiste plek te zetten. Een advies:

Minister van Algemene Zaken
Mark Rutte
Een algemene man. Met een algemene naam. En een bril. Heel algemeen allemaal.

Minister van Binnenlandse Zaken
Maxime Verhagen
Afkomstig uit het binnenste binnenland van Nederland.

Minister van Buitenlandse Zaken
Andries van Agt
Onderkoning van Palestina. Spreekt zichzelf 's ochtends moed in voor de spiegel: Welnu, ge moet tegenwicht bieden aan Israël-vriend Wilders, makker.

Minister van Financiën
Pieter Lakeman
Sla maar eens met de vlakke hand op tafel in Brussel als er weer een land schijt heeft aan de EU-grens van 3%, Pieter.

Minister van Volksgezondheid
Ton Elias
Geen campagnes, geen voorlichting, geen maatregelen. Zet het roze olifantje Ton Elias als gezondheidsminister op het bordes en het volk gaat spontaan minder eten en meer bewegen. (Vervanger als Elias het begeeft: Joop Astma.)

Ministers van Veiligheid
Jeanine Hennis-Plasschaert en Sabine Uitslag
Tucht en orde. Met lange nagels en een zweepje.

Minister van Economische Zaken
Willem 'het is heel simpel' Vermeend
Want de kredietcrisis is heel simpel op te lossen. Weliswaar lid van de PvdA maar alweer jaren dienaar van het neoliberale grootkapitaal.

Minister van Sociale Zaken
Piet Hein Donner
Laat hem toch.

Minister van Onderwijs
Marja van Bijsterveldt
Heeft de d/t-regel al in haar naam staan. Laat die scholieren het maar opdreunen: ik bijsterveld, jij bijsterveldt, zij bijsterveldt.

Minister van Ruimte
Wubbo Ockels of André Kuipers
De enige twee vaderlanders die er zijn geweest en dus recht van spreken hebben.

Minister van Defensie
Hans van Baalen
Opent mogelijkheden tot forse bezuinigingsoperatie op materiaal en personeel: Hans gaat er gewoon voor staan als men ons land wil binnenvallen.

Minister van Immigratie en Integratie
Thomas von der Dunk
Bewijst sinds jaar en dag dat je ook met een leren broek, een Duitse naam en een consequent volgehouden gek stemmetje in dit land columnist kunt worden om te zeiken op andere Nederlanders. Slaat wel werkbezoek aan Brabant over, want daar wonen helemaal geen allochtonen.

dinsdag 5 oktober 2010

Gestrekt been

I

Nigel de Jong is verwijderd uit de selectie van Oranje. Bert van Marwijk liet De Jong weten dat hij hem niet selecteert naar aanleiding van de commotie die is ontstaan nadat Hatem Ben Arfa (Newcastle) een dubbele beenbreuk had opgelopen na een tackle van De Jong. Het is niet de eerste keer dat de middenvelder een tegenstander ernstig blesseert met een doldrieste actie. Na de beenbreuk van de Amerikaan Stuart Holden en de karatetrap op borsthoogte tegen Alonso is dit de spreekwoordelijke druppel. Nigel de Jong kan zich blijkbaar niet beheersen.

Toch is het wat wrang dat juist dit incident desastreuze gevolgen heeft voor de speler. Wie de beelden terugkijkt ziet immers een gematigde tackle, zeker naar De Jongs maatstaven. Hard, overmoedig, maar zeker niet bewust gemeen. Geen enkelbreker, geen gestrekt been, geen karatetrap. Ben Arfa’s been klapt zeer ongelukkig dubbel onder De Jongs standbeen. Het is verhelderend om eens naar de reacties in Engeland te kijken. Zondagavond zag ik Match of the Day 2, met name om die even briljante als ongeloofwaardige uitslag Liverpool-Blackpool 1-2 te verifiëren, maar ook om de tackle van De Jong te zien, desnoods door mijn wimpers. Maar zo vreselijk zag die er niet uit. Dan waren de reacties in de BBC-studio na afloop in zekere zin schokkender. Presentator Colin Murray sprak doodserieus van een ongelukkige botsing en analist Lee Dixon noemde de tackle hard maar fair en stelde zich de vraag of De Jong hier iets fout deed. Het antwoord was nee, dit was een duel dat hij simpelweg móest aangaan. Clarence Seedorf onthield zich wijselijk van commentaar.

Ongelukkig dus, en toch meen ik dat De Jong terecht huisarrest krijgt van Van Marwijk. Hij is immers een speler die al onder een vergrootglas ligt. De Engelse mores geven hem misschien het idee dat hij de juiste mentaliteit heeft, maar laten we eerlijk zijn: tegenover deze faire tackle die ongelukkigerwijs een beenbreuk heeft opgeleverd staan tientallen dwaze tackles die op miraculeuze wijze geen ernstig leed hebben toegebracht aan de tegenstander. Hij weet precies hoe ver hij kan gaan, zegt de Jong zelf, maar het feit dat hij achttien van de twintig keer heel goed wegkomt met een gevaarlijke actie compenseert niet die paar gevallen waar het wél gruwelijk fout is gegaan.

II

Een dag later viel er alsnog een gestrekt been waar te nemen op de Nederlandse televisie. Dader was dit keer Jan Mulder. Hoofdonderwerp van De Wereld Draait Door was het CDA-congres en dat was uiteraard gratis prijsschieten voor Mulder, die overigens de laatste tijd wel erg vaak tafelheer mag spelen.

Nu bood het CDA-congres inderdaad voldoende voer voor lacherigheid en hoofdschudden. Ik heb me kostelijk vermaakt met al die dolle wethouders, krakende raadsleden en dichtende partijdebielen. Mulder had het echter gemunt op twee van de in totaal drie authentieke momenten. Hannie van Leeuwen liet hij terecht buiten schot, maar zijn pijlen richtte Mulder op Verhagen en Eurlings. Blijkbaar werd er her en der getwijfeld aan de echtheid van Verhagens emotie. Als je onder zware druk een enorme hal met vierduizend verhitte leden moet toespreken en je ziet je 81-jarige vader op de eerste rij zitten, je vader in wiens voetsporen je bent getreden en die je nu bemoedigend toeknikt, dan is er volgens mij geen enkele reden om aan de oprechtheid van de emotie van het moment te twijfelen. Maar blijkbaar is het beeld van de kille machtspoliticus – die Verhagen ook is, laat dat duidelijk zijn – zó sterk dat men hem elk beetje menselijkheid bij voorbaat ontzegt.

Maar Jan Mulder was nog niet klaar, zijn gestrekte been bewaarde hij voor Eurlings. Diens donderspeech was een van de weinige echt indrukwekkende spreekbeurten op het congres. De hal werd wakkergeschud, nog eens met de neus op de feiten gedrukt. Alleen Eurlings’ belofte nooit lid te zullen worden van de PVV was nogal gratuit als je beseft dat het hier een partij betreft die überhaupt niet met een ledensysteem werkt. Maar afijn, Mulder moest kotsen en dan vooral van Eurlings’ ‘foute uitstraling’. Hij weigerde deze term nader toe te lichten, maar uit de context bleek hij hiermee te doelen op het overmatig theatrale gedrag en het gladde, snaakse jongensgezicht van de demissionair minister met het zuidelijke accent.

Wat een gotspe. Jan Mulder is wel de laatste die iemand mag aanvallen op theatraal effectbejag. Jan Mulder, de man die de diepe zucht en het lijzige geweeklaag tot kunst heeft verheven, de man die elke lichte wrevel onmiddellijk promoveert tot knagende ergernis. Zoek in het woordenboek onder theatraal en je vindt de naam Jan Mulder. Zijn afkeer van de verschijning van Eurlings is eveneens een fraai staaltje selectieve verontwaardiging als je bedenkt dat Mulders politieke held uitgerekend Kees Vendrik is, die met zijn piekhaar en anarchistisch oorringetje zo weggelopen lijkt uit een zojuist ontruimd kraakpand FOTO. Vendrik is inhoudelijk zeer sterk, maar dat zie je ook niet als je voor het gemak maar even net als Jan Mulder blijft hangen bij de buitenkant.

Jan Mulder schijnt zelf altijd een sierlijke middenvelder te zijn geweest, het tegenbeeld van Nigel de Jong, maar nu vloog hij er als de nummer 6 van het huidige Oranje in. Onbeheerst, ruw en op kniehoogte. Nigel de Jong wordt een afkoelingsperiode gegeven, misschien moet DWDD maar eens hetzelfde doen met Jan Mulder.

zaterdag 2 oktober 2010

Zeven dagen lang (33)

26 september t/m 2 oktober

ZONDAG Hulde
Toine van Peperstraten bij Langs de Lijn na een interview met Martin Jol over de stem van de Ajax-coach: een pratend scheerapparaat.

MAANDAG Goodbye
Bij The Weakest Link heeft een van de deelnemers een gedicht geschreven voor presentatrice Anne Robinson - of zeg maar gerust een rijmpje. Robinson, droog: 'Thank God Wordsworth is not alive to hear this.'

DINSDAG DWDD
Job Cohen over het naderende akkoord: er zijn ook nog andere opties.
Opties die Cohen allemaal al afgewezen heeft. Zucht.

WOENSDAG Bloed
De Nederlandse dressuurploeg wint goud op de wereldruiterspelen. Domper is de diskwalificatie van Adelinde Cornelissen. Haar paard had op zijn tong gebeten, met bloedrood speeksel tot gevolg. De commentator van het Sportjournaal spreekt van 'een groot succes, met helaas voor een van de teamleden een nare bijsmaak'.
Een nare smaak voor dat paard dan toch zeker?

DONDERDAG NS
Reizigers klagen steen en been over de proef van zes treinen per uur tussen Amsterdam en Eindhoven. Vandaag is het ook weer raak. Op Utrecht CS mis ik net de trein van 17.52 uur. De volgende zal door deze proef al om 18.01 komen. Om 18.15 is er echter nog steeds geen trein, en dat terwijl in de normale dienstregeling de volgende er al om 18.08 was geweest. Gauw kappen met die onzin.

VRIJDAG Huygens
Constantijn Huygens schreef aan René Descartes of die zijn werkzaamheden kon onderbreken om hem te adviseren hoe 'langer te leven dan wij nu doen'. (Russell Shorto, De botten van Descartes, p. 51)
Het antwoord had Huygens in zijn hand: zijn poëzie maakt dat hij nu nog voortleeft.

ZATERDAG Een miljard extra naar de ouderenzorg
Als dit plan werkelijk wordt uitgevoerd gaat het volgende riedeltje niet meer op:
Als puber mokt de mens tegen zijn ouders: doe het lekker zelf!
Als volwassene zegt de mens als hij moet verbouwen: ik doe 't zelf.
Als bejaarde hoort de mens van de verpleegster als hij verschoond moet worden: doet u het vandaag maar zelf.