I
Hel en verdoemenis staan ons te wachten, althans volgens de onheilsprofeten die de Brexit met geheven vingertje als het begin van het einde van de beschaving voorstellen. De kelderende beurskoersen vorige week vrijdag werden gretig aangegrepen als het schokkende bewijs. Nu de beurzen luttele dagen later alweer gestaag in de lift zitten wordt dat als gegoochel met cijfertjes afgedaan en zou het echte leed zich elders, dieper in de economie manifesteren.
Andersom werkt het trouwens ook zo. De fanatieke Brexiteers buitelden over elkaar heen om de betekenis van de dieprode cijfers te bagatelliseren, maar nu wijzen ze triomfantelijk naar de koersen en roepen om het hardst 'zie je wel! Niets aan de hand!'
Zeker is dat niemand met zekerheid kan zeggen wat de Brexit gaat betekenen voor Groot-Brittannië en voor haar voormalige EU-partners. Historisch gezien is dit een situatie zonder precedent. Het ligt bovendien meer voor de hand dat de uiteindelijke betekenis, de ware impact van de Brexit niet zozeer door het vertrek van de Groot-Brittanniërs uit de EU zelf zal worden bepaald als wel door de politieke keuzes die beide partijen nu gaan maken qua hervormingsbeleid en qua invulling van de wederzijdse betrekkingen.
Waar Farage, Johnson, c.s. direct pleitten voor kalmte en een geleidelijke losmaking, daar beloofden de eerste reacties vanuit bastion Brussel alvast weinig goeds. Daar lijkt men op een rancuneuze vechtscheiding aan te willen sturen.
Zo'n Jean-Claude Juncker, dat is toch een verschrikking tot en met! Scheef onderuit gezakt in zijn stoel als Jan Mulder in zijn beste Barend & Van Dorp-dagen, kleinzielig fotografen belettend plaatjes te schieten van Farage, diezelfde Farage hautain vragend wat hij eigenlijk komt doen... Waarom stapt Juncker niet op? Dit is toch ook zijn nederlaag? Waarom krijgen ze hem niet weg daar, ter meerdere eer en glorie van de EU?
Je kunt veel van David Cameron zeggen, maar hij beloofde de uitkomst van het referendum te respecteren, ook al was het raadgevend, en hield zich aan zijn woord. Daarmee toont hij zich overigens een veelvoud van een vent dan onze eigenste premier, die de uitslag van het Oekraïne-referendum niet opvolgt, maar ook niet naast zich neer legt - Rutte doet geen van beide, hij negeert het gewoon!
II
Er is de voorbije week veel gezegd en geschreven over de tweedelingen die door het referendum zichtbaar werden. Tussen hoog- en laagopgeleid, tussen het kosmopolitische Londen en de rest van het land, tussen jong en oud vooral. Jongeren stemden in meerderheid Remain terwijl ouderen voor een Brexit waren.
De retoriek ging erg ver, tot op het pathetische af. De ouderen zouden de jeugd hun toekomst hebben afgepakt. Helaas vergaten velen er voor de eerlijkheid de opkomstpercentages tegenover te zetten: slechts 36% van de jongeren had de moeite genomen te gaan stemmen. De geëngageerde jongeren zijn dus eerder gepiepeld door hun luie of ongeïnteresseerde leeftijdsgenoten dan door de babyboomers.
In een reportage van een tijdje geleden werden Britse jongeren en ouderen geïnterviewd. Wat toen opviel was dat de ouderen die aan het woord kwamen een beargumenteerde Brexit-stem gingen uitbrengen, gebaseerd op collectieve overwegingen, terwijl de jongeren niet in het landsbelang dachten maar individueel redeneerden en daarbij bovendien niet veel verder kwamen dan dat ze de privileges van vrij reizen niet kwijt wilden.
Ook een commentaar dat na de Brexit 'viraal' ging ademde die sfeer: 'the younger generation has lost the right to live and work in 27 other countries. We will never know the full extent of the lost opportunities, friendships, marriages and experiences we will be denied.' Als de ouderen met de onderbuik hebben gestemd, hebben deze jongeren dan met hun hormonen gestemd? Zonder gekheid: die nadruk op 'experiences' is misschien wel typerend voor de individualistische (some say: narcistische) selfiegeneratie, die 'yolo' (je leeft maar één keer) als motto heeft. Wereldreis boven wereldwijs.
Nieuwsuur had vrijdagavond een reportage waarin een jongere zijn teleurstelling uitsprak over het vertrek van zijn land uit de EU, want hij had over een paar jaar in Europa willen gaan studeren. Het Remain-kamp had hem - en vele van zijn generatiegenoten - blijkbaar wijs weten te maken dat dat alleen kan als je in de EU zit, wat natuurlijk flagrante onzin is.
Verhofstadt, de oorlogshitser van de Maidan, brieste dat de Leave-campagne 'full of lies' was. Ontegenzeglijk waar, maar dat gold dus net zozeer voor het pro-EU-kamp. Men vergeet allicht dat in dit type referendum, met een verregaande reductie van complexe materie tot een binaire keuze ja of nee, beide kampen geneigd zijn zich over te geven aan simplificaties, verdachtmakingen en volksverlakkerij. Dat zagen we eerder al gebeuren bij ons Oekraïne-referendum en hetzelfde gebeurde ook in Groot-Brittannië. Zo blijken deze al te simpele ja/nee-referenda zich in de praktijk tot kleine informatieburgeroorlogjes te ontpoppen, en zoals in elke oorlog is het eerste wat sneuvelt de waarheid.
III
Wat is nu de belangrijkste les van de Brexit? Afgelopen zondag zag ik bij Het filosofische kwintet ene Melvin Schut, een onuitstaanbaar pedant mannetje maar wel een messcherpe analyticus. De Brexit was volgens hem het logische gevolg van de combinatie van een falende en van de werkelijkheid losgezongen EU-politiek enerzijds en de toename van nationalisme en patriottisme als reactie op de globalisering, die mensen de controle over hun leven doet verliezen, anderzijds. Die tendens kon alleen beteugeld worden door nu eindelijk eens af te stappen van het heilloze streven naar supranationalisme, waar de mislukte EU de monstrueuze belichaming van is, en vol in te zetten op intergourvernementalisme, de samenwerking tussen soevereine natiestaten zonder een overkoepelend politiek orgaan.
De boodschap is inderdaad dat méér EU nu echt uit den boze is. Minder EU, of ten minste een ingrijpend andere EU is het devies.
Schokkender dan de Brexit zelf was daarom dat de Eurocratische elite zich zo geschokt en overrompeld toonde door de Brexit. Ze hadden het totaal niet zien aankomen. Het is het hele probleem in een notendop: de antenne voor wat er leeft bij de burger staat finaal verkeerd afgesteld. Nu moet het ineens allemaal anders. Er wordt naar verluidt gewerkt aan een 'flexibele' EU: een tweesporenbeleid, met continuering voor landen die wel verder willen integreren en maatwerk voor landen die het allemaal te snel vinden gaan.
Er moest eerst een belangrijke lidstaat voor sneuvelen, maar nu kan er opeens wel naar de burger geluisterd worden. Alle onvrede en ergernis, die al jarenlang gisten en borrelen maar stelselmatig geridiculiseerd of gewoon stug genegeerd werden, het is nu ineens wel relevant en urgent.
Desalniettemin zagen we de hardleerse harde kern van de eurofielen - de Van Rompuys, de Junckers, ten onzent Pechtold en Klaver -, alweer het populisme als de oorzaak van alle ellende aanwijzen - in plaats van als het gevolg van falende politiek - en reflexmatig voor meer centralisering pleiten. Niet een stap terug dus, maar nog een reuzensprong verder. Want intergouvernementalisme en supranationalisme zijn de eerste twee treden van een drietrapsraket, met bovenaan nog het federalisme, het ultieme streven van de EU: zelf een nieuwe natiestaat worden, ter vervanging van de bestaande. De beruchte ever closer union.
René Cuperus stelde in zijn commentaar in de Volkskrant terecht dat die mantra nu definitief bij het grof vuil moet worden gezet: 'We moeten stoppen met de fictie van de eenwording van Europa.' 'Om een Brexit-domino-effect te voorkomen is een reset van het Europese Project nodig.' Het is wel een aardige metafoor: de elites hebben geen band, geen connectie, geen verbinding meer met hun onderdanen. En als je geen verbinding hebt moet je inderdaad resetten. Dat kan door de zaak opnieuw op te starten - control alt delete. Maar vaker, zoals wij allemaal weten, werkt de rigoureuze methode uiteindelijk toch beter: de stekker eruit.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten