Roze nevel

Bruce Springsteens The Rising (2002) is 'hét album dat het Amerikaanse rouwproces in muziek ving', schreef Peter Zantingh drie jaar geleden in NRC Handelsblad bij de tiende herdenking van 9/11. The Rising is inderdaad een even belangrijk als schitterend album, getuigend van verlies en verbijstering maar met een onmiskenbaar optimistische en hoopgevende grondtoon.

Aardig weetje is dat Springsteen The Rising weliswaar als 9/11-conceptalbum heeft geconcipieerd maar enkele van de vijftien nummers al vóór de aanslagen had geschreven. 'Nothing Man' bijvoorbeeld, waarin iemand op zijn vermelding in de plaatselijke krant reflecteert: 'I don't remember how I felt / I never thought I'd live / To read about myself / In my hometown paper.' De reden voor die vermelding wordt niet duidelijk, maar voor zijn vrienden is hij in elk geval nog gewoon dezelfde: 'Around here, everybody acts the same / Around here, everybody acts like nothing's changed. / Friday night, the club meets at Al's Barbecue / The sky is still the same unbelievable blue.'

In de context van een album over 9/11 kunnen de geciteerde regels plotseling anders worden geïnterpreteerd. De vermakelijke hineininterpretierders van het onvolprezen SongMeanings lezen er bijvoorbeeld het relaas van een brandweerman in die zich nooit zo gewaardeerd heeft gevoeld als nu in de nasleep van de aanslagen, een lied over algemene survivor's guilt, de postmortale woorden van een zelfmoordenaar, enzovoort.

Dat dit nummer al van voor de aanslagen stamt, wil niet zeggen dat Springsteen niet aan de teksten heeft zitten schaven tussen september 2001 en maart 2002, de tijd waarin The Rising geschreven en opgenomen werd. De ongelooflijke blauwheid van de lucht is bijvoorbeeld een door velen opgemerkt en tot symbool geworden kenmerk: 11 september 2001 begon als een stralende dag. Maar ook het mysterieuze tweede deel van het eerste couplet wijst in die richting: 'How my brave young life / Was forever changed / In a misty cloud of pink vapor.' Dat doet me aan Martin Amis denken.

Is The Rising het ultieme 9/11-album, dan is Amis' The Second Plane (2008) misschien wel de ultieme bundel eigenzinnige beschouwingen over de wereld sinds 9/11. Het lange essay 'Terror and Boredom' (2006) was voer voor woedende critici, maar ik beschouw het als een moedige evenwichtsoefening tussen reflectie op het eigen schrijverschap en erudiete, genadeloze analyse van de geopolitieke situatie, die bovendien juist nu opnieuw relevant is. (Als Amis schrijft over het islamisme - ik citeer uit de Nederlandse vertaling: 'De extreemste soennieten willen de hele wereldbevolking behalve de extreemste soennieten doden', dan is dat met terugwerkende kracht geen hyperbolische provocatie maar een accurate aankondiging van de ISIS-terreur.)

In het opinieartikel 'The voice of the lonely crowd', op 1 juni 2002 gepubliceerd in The Guardian en opgenomen in The Second Plane, schreef Amis: 'Telkens als het gevoel van kolossaal ongeloof lijkt te gaan verdwijnen, wordt het, merk ik nog steeds, gretig op het oude peil gebracht door een bovendrijvend detail: de "roze nevel" die er hing door het uiteenspatten van de vallende lichamen.' Deze 'roze nevel' - 'pink mist' in het origineel - doet ontegenzeglijk denken aan Springsteens 'pink vapor' of roze damp.

Toen Amis' artikel verscheen, was The Rising echter al opgenomen. Springsteen kan het dus niet van Amis hebben, als dat al een reële mogelijkheid was. Amis heeft de woordcombinatie dan ook niet zelf bedacht. Merk op dat hij 'pink mist' tussen haakjes plaatst, wat suggereert dat het bij hem al een citaat is. Het blijkt uit Newsweek van 24 september 2001 te komen: 'They landed with such force, according to an eyewitness who was watching along with New York's mayor, Rudy Giuliani, that a pink mist of gore rose from the sidewalk as they hit.'

Op internet staat her en der te lezen dat 'Nothing Man' is geschreven en opgenomen in 1994 en 're-recorded' in 2002. Jeffrey Symynkywicz schrijft in The Gospel According to Bruce Springsteen (2008): 'It was originally written in 1994 about a Vietnam veteran suffering from post-traumatic stress syndrome. The main character in "Nothing Man" has physically survived some great, traumatic event in his life but still feels a lingering, living death as a result of what he has been through.' Het is niet duidelijk of Symynkywicz zich hier baseert op een toelichting van Springsteen zelf of dat hij een eigen interpretatie geeft.

De regels 'The pearl and silver / Resting on my night table / It's just me Lord, pray I'm able' uit het laatste couplet worden door Symynkywicz als volgt verklaard: 'Now he lies in bed, contemplating the pistol ("the pearl and silver") on the night stand - and he prays for courage. We don't really know, of course, whether he's asking for the courage to pull the trigger or not to, whether he's reaching out for salvation or just escape.' De 'pink vapor' verwijst dan op een andere, niet minder lugubere manier naar bloed en 'gore'.

Er zijn dus geen concrete aanwijzingen dat Springsteen in 2001/02 de tekst van 'Nothing Man' heeft aangepast ten opzichte van de versie uit 1994. Wellicht heeft de 'pink mist' waarvan sprake was in de commentaren na 9/11 hem zelfs ingegeven het nooit uitgebrachte 'Nothing Man' op de tracklist van The Rising te plaatsen: de 'pink vapor' uit de tekst maakte het lied plotsklaps uitermate geschikt voor het album dat het Amerikaanse rouwproces in muziek moest gaan vangen.