A.F.Th. van der Heijden - De helleveeg

'Oude vrouwen malen tandeloos de tijd' - Maurits Mok, Avond aan avond 

In andere tijden, eindeloos lang geleden, was ik een Brabantse jongen die in Nijmegen studeerde. In die verzonken wereld verslond ik de dikke delen van A.F.Th. van der Heijdens magistrale romancyclus De tandeloze tijd. Avond aan avond las ik over Albert Egberts, de Brabantse jongeman die in Nijmegen was gaan studeren.

Albert had het 'leven in de breedte' tot levensprogram verheven: de voortdenderende tijd zou vertraagd of zelfs tot stilstand kunnen worden gebracht door het momentane 'nu' te verbreden, het eindeloos uit te rekken, het tot in de finesses te doorleven.

Maar waar Albert natuurlijk gaandeweg achterkomt is dat dit een vergeefse exercitie is. De tijd valt niet tandeloos te maken, zijn kaken malen onophoudelijk. Even genadeloos gingen ook de dikke delen Tandeloze tijd erdoorheen. Ik verloor alle notie van tijd tijdens het lezen, maar de tijd kon het ook wel zonder mijn aandacht rooien.

Vele jaren later, in andere tijden, heeft Van der Heijden met De helleveeg een niet meer verwacht vijfde deel toegevoegd aan zijn romancyclus. Een deel waarin oude vrouwen elkaar genadeloos vermalen en oud zeer het best bestand blijkt tegen de tand des tijds.

Tante Tiny, alias Tientje Poets, is de centrale figuur in dit deel. Deze tante van Albert wordt voortgedreven door een razende rancune die ze als bijtend gif een leven lang op haar naasten afvuurt. De roman bestrijkt een periode van vele tientallen jaren en gaandeweg wordt duidelijk waarom Tiny zo'n 'door en door verziekt rotkarakter' heeft.

Tientje Poets is in zekere zin het personage uit de cyclus dat nog het dichtst bij het leven in de breedte in de buurt komt, maar wel tegen de hoogst mogelijke prijs. Een jeugdtrauma heeft voor haar de tijd stilgezet, ze keert het uitentreuren binnenstebuiten, steeds weer tot brandstof voor haar verzengende woede dienend.

De helleveeg heeft vaart en suspense. Daarmee is het echte Tandeloze tijd. Maar ergens toch ook weer niet. Die jongen die toen, lang geleden, de eerdere delen las, is daar namelijk achtergebleven. Albert en de anderen, ze zijn deels vreemden geworden voor de oudere jongen die nu leest.

Nog altijd in Brabant, maar inmiddels door het genadeloze leven in de lengte onbarmhartig en onomkeerbaar op drift geraakt.

A.F.Th. van der Heijden - De helleveeg. De Bezige Bij, 2013, 243 blz.