De wereld houdt haar adem in om de situatie in Oekraïne. Menige historische mijlpaal is in de vele pogingen de zaak te duiden al de revue gepasseerd. Kerry sprak van 'negentiende-eeuws' gedrag. De verwijzing naar de wereldbrand van 1914 ligt natuurlijk voor het grijpen, al lijkt vooral de eeuwherdenking van dit jaar daar debet aan, terwijl ook de situatie van 1939, al meer om inhoudelijke redenen, populair is. En dan is er ook nog 1989, of beter: de situatie van daarvoor, waar we nu weer naar zouden terugkeren.
Toch is 'Oekraïne' in mijn ogen geen terugkeer of terugval maar eerst en vooral een symptoom van de nieuwe verhoudingen, of misschien zelfs een logisch gevolg van de ontwikkelingen van de laatste vijfentwintig jaar. De situatie in Oekraïne is vooral zo intrigerend omdat ze zo grensverleggend - letterlijk en figuurlijk - is.
Het is onder historici gangbaar om de oorlogszucht van Duitsland in de jaren dertig die uiteindelijk tot de Tweede Wereldoorlog leidde, om ook maar eens een historische vergelijking te maken, voor een deel te verklaren uit revanchisme naar aanleiding van de 'vernederende' uitkomst van Versailles.
Naar analogie met dat model is het geen slag in de lucht om Ruslands huidige machtsvertoon te beschouwen als een vorm van beginnend revanchisme ten opzichte van de 'verloren' Koude Oorlog. Het uiteenvallen van het Oostblok was een gevoelige nederlaag. De voormalige Sovjetstaten werden onafhankelijk, al behielden ze in veel gevallen hun banden - economisch maar ook cultureel en zeker demografisch - met moedertje Rusland.
Poetin heeft nu 'de NAVO' als reden voor de Russische inmenging genoemd. De Krim moest 'veiliggesteld' worden voordat Oekraïne lid zou worden. Dat land onderhoudt echter al sinds 1995 betrekkingen met de NAVO en onderhandelt sinds 2008 over toetreding. Bovendien zijn andere voormalige Sovjetstaten als Estland, Letland en Litouwen, met veel etnische Russen, al sinds 2004 NAVO-lid, zonder dat dit tot enig wapengekletter van Poetin of Medvedev heeft geleid.
Ik heb de indruk dat Poetin niet zozeer de NAVO als veeleer de Europese Unie bedoelt. We herinneren ons nog het belachelijke optreden van Guy Verhofstadt en zijn secondant Hans van Baalen op het Maidan-plein in februari. Een zwarte bladzijde in de recente geschiedenis, ik krijg nog koude rillingen als ik de beelden van die twee oorlogshitsers zie. De spotprent-in-GIF-formaat slaat de spijker op de kop: 'Eén volk, één unie, één Verhofstadt!'
Gewetenloze Guy en ordonnans Hans blèrden in de microfoon dat de Oekraïners daar op het plein - het barstte er van de fascisten en knokploegen - de Europese waarden en de Europese principes en democratie verdedigden. Allerhande beloften deden ze namens de Europese Unie. Paternotte riedde het closer in zijn Bassiehof-column. Hoewel de twee vrij snel teruggefloten werden, onder meer door minister Timmermans, waarvoor hulde, en er van een lidmaatschap voor Oekraïne geen sprake kon zijn, was het kwaad al geschied.
Het is niet denkbeeldig dat Poetins revanchisme een beslissend zetje heeft gekregen door de stokebranden Verhofstadt en Van Baalen. Want zij kunnen wel heel zelfgenoegzaam denken dat de Europese Unie een verlicht supranationaal verbond vormt, met als stuwende ideologie hoe meer zielen hoe meer vrede, mannetjesputters als Poetin zien vooral een nieuwe wereldmacht die langzaam maar ferm richting de grenzen van het eigen rijk oprukt. En laten we wel wezen, die superstaat is precies wat Verhofstadts ultieme wens is - zie zijn Voor Europa!
Je rijk zien afbrokkelen tot allemaal kleine staatjes is één ding, maar als je vervolgens een nieuwe, schimmige mogendheid die landjes één voor één ziet annexeren onder het mom van 'Europese' waarden en principes, dan kan een reactie niet uitblijven. Hier geldt het inzicht van Thierry Baudet: 'Nationalisme leidt niet tot oorlog. Imperialisme leidt tot oorlog. De ambitie om een Europees rijk te vestigen leidt tot oorlog.' Ruslands virulente nationalisme is aangewakkerd door het Europese imperialisme, Poetins machistische annexatiedrang is een reactie op de sluipend annexerende EU.
De Koude Oorlog is nooit geëscaleerd omdat de twee blokken zo hevig bewapend waren dat ze elkaar daardoor in een wurggreep hielden: wie als eerste een kernwapen lanceerde zou daarmee een onmiddellijke vergeldingsactie uitlokken die de eigen vernietiging inluidde. Die theorie van wederzijdse afschrikking is nu een economische afhankelijkheidsrelatie: het Westen kan niet zonder het Russische gas, maar Rusland kan op zijn beurt niet zonder de inkomsten uit dat gas.
Er wordt nu gesuggereerd dat we ons minder afhankelijk moeten maken van het Russische gas, maar misschien is die wederzijdse afhankelijkheid wel precies datgene wat escalatie kan voorkomen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten