In 2013 las ik de 52 romans van Simon Vestdijk. Het hele jaar door lag er een op mijn nachtkastje. Ik kan het niemand aanraden. Dat wil zeggen: ik kan iedereen aanraden eens te proberen de 52 romans van Vestdijk te lezen, maar doe er dan bij voorkeur iets langer over. 13 612 bladzijden telt de uitgave in de reeks Verzamelde Romans (1978-1985). Dat aantal op een jaar tijd verwerken is een klassiek gevalletje overkill. Zeker aan het eind had ik het wel gezien, al was daar ook debet aan dat de parels vooral in de eerste helft te vinden zijn.
Ik ga altijd voor maximaal 30 pagina's per avond/nacht, maar daarmee haal je het niet in een jaar. En dat was de opzet, want ik heb meer te doen en vooral te lezen. Daarom heb ik af en toe gesmokkeld door in de trein meters te maken of werken die ik al gelezen had niet meer te herlezen. Dat laatste gold voor vijf romans. Acht had ik er in totaal al gelezen, maar van De kellner en de levenden en Ivoren wachters wilde ik zeker nog een keer genieten en De filosoof en de sluipmoordenaar had ik ooit zo vluchtig en ongeconcentreerd doorgewerkt dat ik er nul komma nul van onthouden had en herlezing dus geboden was - niet tot mijn spijt, zoals zal blijken.
Waarom in godsnaam de 52 romans van Vestdijk lezen!? schreeuwt u nu misschien al twee alinea's lang naar het scherm. Heel kort: omdat ik een oeuvrelezer van Maarten 't Hart ben. Ik geef toe dat dat de zaak er niet bepaald helderder op maakt. Het zit zo: in 1996 publiceerde de montere Maassluizer samen met Hugo Brandt Corstius - curieus genoeg consequent als 'H. Br. Corstius' aangeduid - het boek Het gebergte. De tweeënvijftig romans van S. Vestdijk, waarin de twee alleslezers om de beurt een roman bespreken. Ik bedacht dat het weinig zin heeft om al die beschouwingen te lezen als je de romans waarover ze gaan zelf niet gelezen hebt. Vandaar. Iedereen gaat op zijn eigen manier zijn ondergang tegemoet.
Hoe kan ik, aan het eind van het jaar gekomen, dit project beter besluiten dan met een Top 52? Toevalligerwijs kunnen we de 52 romans van dit gebergte exact gelijkmatig verdelen over vier categorieën - ja, dat is echt puur toeval, menschen - van telkens dertien romans: 13 Meesterwerken Die Iedereen Moet Lezen; 13 Nog Altijd Zeer Lezenswaardige Romans; 13 Matige Dan Wel Teleurstellende Werken Die Men Gerust Zonder Schuldgevoel Ongelezen Kan Laten; 13 Draken Die Bij Nader Inzien Verspilling Van Tijd, (Geld) En Nachtrust Zijn.
De pieken
1) De kellner en de levenden
Geniale explosie van enorme verbeeldingskracht. Deze imposante roman over het Laatste Oordeel is spannend, amusant en aan het eind zelfs diep ontroerend.
2) De held van Temesa
Derde 'Griekse roman', en wat voor een! Met een zwier en nonchalance geschreven alsof S. er 2500 jaar geleden zelf bij was. Grandioos epos met overdonderend slot.
3) Het glinsterend pantser
Eerste roman na een drie jaar durende depressie. De eerste bladzijden behoren tot het mooiste wat Vestdijk geschreven heeft. Melancholiek, berustend, wonderschoon.
4) De filosoof en de sluipmoordenaar
Alleen in de eerste alinea wordt een gebeurtenis beschreven, de rest bestaat praktisch uit gesprekken. En toch bloedstollend! Vakmanschap, meesterschap.
5) Ierse nachten
Beeldend, zintuiglijk, bruisend werk over doodarme Ierse plattelandsbewoners en hun sociale strijd tegen de Engelse landadel. Tintelende roman.
6) Puriteinen en piraten
Tweede piratenroman na Rumeiland; deze is veel levendiger, lichtvoetiger en lezenswaardiger. Een knotsgekke avonturenroman voor volwassenen.
7) Ivoren wachters
Indrukwekkend gecomponeerde roman over wraak, superioriteit en machtsverhoudingen. Must read voor neerlandici en leraren Nederlands.
8) Surrogaten voor Murk Tuinstra
De magistrale 8-delige Anton Wachter-cyclus moet natuurlijk vertegenwoordigd zijn in het bovenste kwart. Deze tweede in de reeks is door de sfeertekening de beste.
9) De rimpels van Esther Ornstein
Eigenlijk bestaat die cyclus uit twee keer vier romans. Binnen het tweede viertal is dit de beste. Als Ornstein haar intrede doet veert alles op: taal, plot, geest.
10) De vuuraanbidders
Knappe historische roman rond de Tachtigjarige Oorlog, alleen door de omvang al gedenkwaardig. Alle romans van 't Hart gaan hier in wezen op terug.
11) De vijf roeiers
Tweede Ierse roman, even beeldrijk en gedenkwaardig als Ierse nachten, alleen wat minder realistisch en met een wat flets einde.
12) Pastorale 1943
Traditioneel gelezen als ridiculisering van het verzet, maar in de eerste plaats een indringende roman over het alledaagse geharrewar in bezet Nederland.
13) De koperen tuin
Intense, invoelende roman over de wording annex loutering van Nol Rieske; wel wat onevenwichtig en ook zeurderig hier en daar, maar toch een hoge piek.
De cols
14) Sint Sebastiaan
De eerste Anton Wachter. Bedwelmend van stijl, bij vlagen ontroerend in de even koele als indringende schildering van een sensitief jongetje.
15) Een moderne Antonius
Een merkwaardig boek. Een hoogst merkwaardig boek. De visioenen zijn grootser en meeslepender dan die in Fré. Bovendien een indrukwekkend, Bordewijkiaans begin.
16) De nadagen van Pilatus
Amusant werk over een schitterend in de verf gezette keizer Caligula en de eerste christenen, onder wie een smaakvolle bijfiguur, de 'worst etende Boter'.
17) De beker van de min
Anton Wachter is in Wachter-5 van tobbende Friese scholier gepromoveerd tot brutale student die in Amsterdam achter de meiden aangaat...
18) De vrije vogel en zijn kooien
...en daar in Wachter-6 onverschrokken mee voortgaat. Het zijn echter vooral de beschrijvingen van het studentenleven die indruk maken.
19) Aktaion onder de sterren
Eerste Griekse roman, minder beklijvend dan Temesa. Eerste gedeelte vrij log en levenloos, maar over de helft krijgt het ineens vaart, suspense en zelfs wat ziel.
20) Terug tot Ina Damman
Dé klassieker in de Wachtercyclus; mist evenwel de hardheid van Murk omdat alle aandacht uitgaat naar een suffe kalverliefde die voor ons niet echt meer invoelbaar is.
21) Else Böhler, Duits dienstmeisje
Al in 1934 portretteerde Vestdijk nazi-Duitsland messcherp. Met een merkwaardig middendeel over voyeurisme, een hoofdmotief in dit oeuvre.
22) Het vijfde zegel
Intellectuele en al te complexe roman over El Greco die vooral een machteloos ontzag afdwingt maar toch ook enkele gedenkwaardige filmische passages bevat.
23) Kind tussen vier vrouwen
Afgewezen eersteling, 800 blz. Wachter, later in stukken gehakt. Spontaner, maar daardoor ook ongerichter en oeverlozer, met idioterieën als notenbalken.
24) Open boek
Vervolg op Het glinsterend pantser in de Slingeland-trilogie. Ontbeert de wijze trant van eerstgenoemde, maar heeft met butler John Dethmers prachtig personage.
25) De onmogelijke moord
Schrijver logeert in hotel in de hoop een roman te kunnen schrijven over wat hij meemaakt, maar feit en fictie bestoken elkaar; geweldige achtervolgingsscène.
26) Zo de ouden zongen...
Niet onaardig. Het deed me sterk aan De koperen tuin denken, en dat deed het 't Hart ook, zo las ik nadien; ik ben toch niet helemaal gek. Meesterlijke opening.
De heuvels
27) Meneer Visser's hellevaart
Volgens Br. Corstius 'de komischte Vestdijk', maar dan toch eerder in de zin van doldriest dan grappig. Enorme droompassage aan het eind is teveel van het goede.
28) De filmheld en het gidsmeisje
Wordt terecht niet hoog aangeschreven, maar ik kreeg gaandeweg wel enige sympathie voor de vermakelijke hoofdpersoon, de drukke dwaas Fritz Belluno.
29) De andere school
Vierde en laatste deel van het eerste Wachter-kwartet. Overgangswerk, beetje een allegaartje van losse draadjes, onaffe eindjes, onbeduidende geschiedenisjes.
30) De laatste kans
Ook in achtste en laatste deel van de Wachter-cyclus probeert Anton het bij de meisjes; een ervan heet Hetie Mossel. Cyclus als geheel natuurlijk een aanrader.
31) Een huisbewaarder
Typische in het heden spelende Vestdijk over onpeilbaar oppervlakkige burgerlui. Gelukkig is de protagonist hier nog wel de moeite van het aanhoren waard.
32) Een alpenroman
In feite nogal een duffe driestuiverroman over een halfslachtige lesbische relatie, maar toch wist de auteur constant mijn aandacht erbij te houden.
33) De arme Heinrich
Slotdeel in de Slingeland-trilogie. Decor is verplaatst naar de Alpen, wat de roman niet ten goede komt. Setting is toch wel erg belangrijk voor sfeer.
34) De ziener
De wat bleke strapatsen van de voyeur Pieter Le Roy die aan de haal gaat met de onschuldige vriendschap tussen een lerares en een leerling.
35) De leeuw en zijn huid
'Het vorige hoofdstuk is rijkelijk lang geworden.' (p. 277) Zeg maar gerust: het hele werk. Venetiaanse roman, lijkt in zijn soort op Mulisch' Diamant, ook qua niveau.
36) De hôtelier doet niet meer mee
Net als De leeuw hierboven een late historische roman, dit keer rond Napoleon. De late zijn evenzeer vakwerk als de vroege, maar duizend keer bloedelozer.
37) Het schandaal der Blauwbaarden
Nog maar eens roman waarin spookverschijningen een kardinale rol spelen. Heeft het karakter van een speurtocht, maar wel een wat labbekakkerige.
38) Bericht uit het hiernamaals
'Een verwarrend verhaal,' vindt Br. Corstius, die het evenwel de hemel in prijst als 'filosofische vertelling'. Ik vond het vooral een verwarrend verhaal.
39) Rumeiland
Ik zal wel weer tegendraads zijn, maar ik vind Puriteinen toch echt vele malen beter dan deze te volgestopte en daardoor wat steriele Jamaica-roman.
De molshopen
40) Juffrouw Lot
Het eerste deel is verrassend direct en onopgesmukt van stijl en beschrijving, maar daarna zakt het als een plumpudding in elkaar.
41) De zwarte ruiter
Het kortste werk van de 52, maar niet alleen door de omvang een niemendalletje. Vaag verhaal, tamelijk krankzinnige verwikkelingen.
42) De redding van Fré Bolderhey
Traditioneel een klassieker, maar op de oogverblindende openingspagina na zijn de visioenen van de schizofrene Eddie Wesseling van een tergend effectbejag.
43) Bevrijdingsfeest
Tweede verzetsroman maar zonder het indringende van Pastorale. Personages niet van vlees en bloed en daardoor een temerig werkje.
44) Het genadeschot
Buschauffeur blikt terug op oorlogsverleden. Oorlogsverleden blijkt veel minder te pruimen dan buschauffeursheden.
45) Vijf vadem diep
Mooie titel - naar Shakespeare -, maar dan ben ik wel uitgepraat qua positieve predicaten. In veel late romans verliest Vestdijk de controle over de stof.
46) De dokter en het lichte meisje
De seksuele escapades van een arts en een hoer. Zal heus in 1951 schandaal hebben gewekt, maar wij lezen vooral een warrige, onsamenhangende geschiedenis.
47) Het proces van Meester Eckhart
Laatste roman uit de lange reeks. Met krap 100 blz. lekker kort, maar ook onvoldragen, nogal saai en allesbehalve memorabel.
48) De verminkte Apollo
Tweede Griekse roman; veel te moeilijk en daardoor onleesbaar. Lichtpuntje in de duisternis is het orgiastische slot, maar tegen die tijd ben je het al beu.
49) Het verboden bacchanaal
Voorlaatste roman; had ook al niet meer gehoeven. Je leest over een stel mensen, maar ze laten je volkomen koud. Jeukverwekkend hyperactief geblaat.
50) De schandalen
Het slot is weer goed, verder een zouteloze, tempoloze miskleun. Moest me tijdens de lectuur steeds met automishandeling wakker houden.
51) Op afbetaling
Absoluut onmogelijk in deze roman te komen, alsof er oorspronkelijk nog een heel deel aan vooraf ging dat je moet kennen om het te kunnen volgen. Prut.
52) Het spook en de schaduw
Krankzinnig werk vol spoken en geesten, eindeloos gelul tussen irritante personages en een verhaal dat geen moment boeiend wordt.
In algemene zin raak je door het jaar heen toch meer en meer bevangen door een peilloze verbazing over de productie van deze schrijver. Hij begon relatief laat in zijn leven met publiceren, pas na zijn dertigste, en overleed al op 72-jarige leeftijd. Daarbinnen waren er bovendien onproductieve perioden van depressiviteit. Naast deze 52 romans - en bepaald geen inwisselbare, dertien-in-een-dozijn wegwerplectuur! - schreef hij ook nog twee romans samen met iemand anders, drie onvoltooide romans, 57 novellen en verhalen, 33 essaybundels, 24 dichtbundels, briefwisselingen en vele, vele ongebundelde artikelen. Waanzin. Heb je je net weer door een vuistdik, complex, exuberant werk geworsteld, lees je in de datering dat Vestdijk alles in krap twee maanden heeft geschreven.
Je wordt al gauw afgeschrikt door zo'n oeuvre, en veel romans zijn ook niet (meer) te pruimen, maar noem maar eens een andere schrijver die meer dan tien meesterwerken op zijn naam heeft staan. Overigens is een curieus trekje van Vestdijk dat hij - in tegenstelling tot de meeste schrijvers - vaak pas aan het eind van een roman op stoom komt. 't Hart constateert dan ook terecht: 'Bij hem is doorgaans het slot een apotheose, blijken zijn romans juist altijd dank zij het slot als het ware met terugwerkende kracht aangrijpend te zijn.' Zo sluit ik ook graag af: gedurende het jaar was het niet altijd even leuk om te doen, maar met terugwerkende kracht was het een aangrijpend leesproject.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten