III
Twee opmerkingen uit het vorige stuk moeten worden bijgesteld, omdat ze respectievelijk achterhaald en onjuist zijn. Vandaag bereikten de sociale partners dan toch een akkoord. En inderdaad kon dat alleen tot stand komen door af te zien van enkele miljardenbesparingen en de Brusselse drieprocenteis aldus voorlopig manmoedig te negeren om de economie niet kapot te hoeven bezuinigen. Benieuwd of Van Rompuy zondag weer in Buitenhof komt vertellen dat we niks te vertellen hebben op dat punt.
Ook het slot klopte niet helemaal. Terugblikken vanuit de crisis van 2030 impliceert dat het in de tussentijd weer als vanouds goed is gegaan, impliceert de vertrouwde conjunctuurbeweging van neergang en opgang en weer neergang, enzovoort, met op lange termijn een vaste trend omhoog. Het bijzondere van de huidige crisis is echter dat deze een overgangsperiode is naar een totaal andere constellatie. We zijn op onze grenzen gestuit, naar het schijnt.
Pessimisme is niet goed voor de economie, maar je wordt vanzelf somber als je het nieuws van de dag volgt. Neem vandaag. Vliegtuigen die vanaf de grond kunnen worden gehackt; lekke internetmodems; die verschrikkelijke 'dDos'-aanvallen. Digitale bedreigingen, die duidelijk maken dat we veel te afhankelijk zijn geworden van computers en virtuele systemen die we nauwelijks nog in de hand hebben. Het Nibud roept zelfs op contant geld in huis te halen. Nog niet zo lang geleden werd vrolijk voorspeld dat het nu echt niet meer lang zou duren voor het fysieke geld verdwenen zal zijn en er alleen nog digitaal geld bestaat en we alles met onze smartfoons betalen. Tel uit je winst.
En natuurlijk is ook ons zorgenkind de euro niet uit het nieuws weg te slaan. De molensteen van de Europese eenwording. Ooit bedacht vanuit het ideaal van 'nooit meer oorlog'. Terwijl in glazen torens de eenwording werd geregeld bleef het daarbuiten decennialang pais en vree, nu is de Europese munt nauwelijks tien jaar in omloop of de pleuris breekt uit. De Duitse premier wordt de nieuwe Hitler genoemd en bijna zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog valt zelfs het nooit meer voor mogelijk geachte woord 'herstelbetalingen'. Tel uit je winst.
Probeer dan maar eens door te arbeiden aan je toekomst alsof er niks aan de hand is.
IV
Het verslag van de Raad van State dat deze week verscheen, spreekt boekdelen. Het gebiedt de politieke leiders het volk duidelijk te maken dat de versobering van de verzorgingsstaat geen kwestie van aan de laagconjunctuur aangepaste maatregelen is, maar een verandering van blijvende aard betekent: het wordt nog heel lang alleen maar minder en daarna wordt het niet meer veel beter. Zoals Dijkshoorn al terecht opmerkte in de Volkskrant: 'Je moet als overheid uitstralen dat niet alles kan. Geluk is niet te koop, hoe belegen dat ook klinkt.'
Probleem is natuurlijk dat dit niet slechts een kwestie is van duidelijkheid verschaffen, van informeren, maar een hele mentaliteitsverandering vergt. We zijn geluk en welvaart immers als de norm gaan zien, als recht dat we kunnen opeisen, iets wat je redelijkerwijs mag verwachten te verwerven. Ik merk het in mijn omgeving, ook bij de vorige generatie, die nog steeds veronderstelt dat het ooit weer wordt zoals voor deze crisis. Dat het een normale verwachting is dat je ooit een huis zult kopen met tonnen geleend geld. Dijkshoorn: 'Ik woon in een nieuwbouwwijk, waar ik een huis huur. Om mij heen zijn er veel koopwoningen. Met open mond loop ik er rond. Waar halen de mensen het vandaan? [...] Het is niet: ik ben blij dat ik een kamer heb en goed kan leven. [...] Blinde ambitie. Ik heb nog nooit zoveel teleurgestelde mensen van 28 gezien als nu.'
De laatste dagen zijn we doodgegooid met anekdotes over Thatcher. Die me het meest is bijgebleven is dat ze erop stond elke dag zelf te koken voor haar man Denis en zichzelf. Dat is dan toch de ingebouwde huisvrouw die zich niet verloochent. Het deed me ergens denken aan wat Ad van Liempt in De Oorlog (2009) schrijft over de Hongerwinter: die is alleen niet fataal geworden door 'de ongekende inspanningen en inventiviteit van de Nederlandse huisvrouw'. (200)
Misschien is dat wel wat me meer dan ooit nodig hebben: de huisvrouwenmentaliteit, die de oude deugd van op het huishoudboekje passen combineert met een gezonde werkethiek en afzien van ambitie. Niet lullen maar poetsen, tevreden zijn met wat je hebt. Wij moeten allemaal huisvrouw worden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten