A.H.J. Dautzenberg - Extra tijd

A.H.J. Dautzenberg - Extra tijd. Roman. Atlas Contact (2012), 233 blz.

Op 4 mei 2009 overleed mijn opa, op 9 mei werd hij begraven. Een dag later was het Moederdag, die we bij mijn oma doorbrachten. Het was warm en iedereen zat buiten. Binnen stond de tv op teletekst. De eredivisie was aan de laatste speelronde toe, met onder meer Feyenoord-Roda JC. De Kerkradenaren stonden onderaan en zouden vrijwel zeker gaan degraderen.

Die middag werd het in De Kuip echter 2-3 en Roda kreeg nog een ontsnappingsmogelijkheid via de play-offs. Daarin wist het zich met enige moeite van Dordrecht te ontdoen om vervolgens op miraculeuze wijze ook Cambuur opzij te zetten. Zo handhaafde Roda zich, tot mijn grote frustratie, want ik vond dat Cambuur het meer verdiende dan Roda.

Die narrow escape van de Zuid-Limburgers vormt de rode draad in Extra tijd, het derde boek van A.H.J. Dautzenberg. Vogels met zwarte poten kun je niet vreten (2010) en Samaritaan (2011) had ik nog niet gelezen, omdat ik vond dat die Dautzenberg net iets te vaak in de media verscheen om de verkeerde redenen. Een geneurotiseerde relletjesvoyeur. Het Roda-thema deed me nu toch besluiten mijn bezwaren opzij te zetten. En gelukkig maar, want ik ben danig onder de indruk geraakt.

De protagonist van Extra tijd is Marcel Meulenberg, een prettig gestoorde tobber die antidepressiva slikt, zijn hart soms stil probeert te zetten en spuuglelijke gedichten schrijft. Bovenal is Marcel de zoon van een vader die ongeneeslijk ziek is en binnen afzienbare tijd zal komen te overlijden. Gustaaf hoopt magere Hein buiten de deur te kunnen houden zolang Roda zijn steun nodig heeft om in de eredivisie te blijven. Marcel, die in Tilburg woont, reist terug naar Limburg om zijn vader in zijn laatste weken bij te staan.

Hij wordt intussen geplaagd door visioenen van de dood, die regelmatig opduikt in de gedaante van een cowboy. Marcel, die graag westerns kijkt met zijn vader, is evenwel de enige die hem dan ziet. Die cowboyfiguur is een even absurde als innemende manier om de uitwerking van de naderende dood van de vader op de psyche van de hoofdpersoon weer te geven.

Soms slaat Dautzenberg wel wat door. Het idee om een deel van het verhaal in de vorm van regieaanwijzingen voor een film te vertellen is zowel thematisch als formeel in de geest van de roman, maar wanneer dat bijna veertig bladzijden lang wordt volgehouden verliest het op den duur een beetje zijn effect. Ook de manier waarop hij verschillende culturele discoursen dooreenmengt is soms op het potsierlijke af:

'Hoeveel mannen projecteren niet hun ziel en zaligheid op een elftal? Alleen in Nederland al een paar miljoen. Ze werpen hun identiteit af en worden één met de club. Marcel vindt dat een te eenvoudige manier om een identiteit te verwerven. Maar hij beseft terdege dat hij makkelijk praten heeft. Wat is eigenlijk zijn identiteit? Heeft hij die wel? / Jacques Derrida, Marcels favoriete filosoof, heeft ook zijn jeugd vergooid met voetbal. Hij zakte daardoor voor zijn eindexamen en werd pas bij zijn derde poging tot de beroemde Parijse École Normale Supérieure toegelaten.'

Vervolgens zorgt een doorgedreven overdrijving er echter voor dat alles onmiddellijk geïroniseerd wordt, zodat die achteloze potpourri eerder grappig dan storend blijkt: 'Derrida haalde zijn achterstand ruimschoots in met zijn deconstructivistische geschriften. Marcel is dat niet gelukt; hij worstelt zich nog altijd door het leven.'

De cursief gezette verslagen van de wedstrijden van Roda lijken rechtstreekse transcripties te zijn van de oorspronkelijke commentaren van NOS en RTL. Daarbij zijn wel veel foutjes gemaakt qua spelling van namen. Om er enkele te noemen: 'Adri Koster' (= Adrie), 'Sander van der Heide' (= Sandor), 'De Visser' (= De Visscher) en ook 'Top Oss' (= natuurlijk TOP Oss, het is ook niet Psv, of Vvv). Maar nu ben ik een beetje de bioloog die in een roman een bloem in de verkeerde maand ziet bloeien. Bovendien sluit ik niet uit dat Dautzenberg ook hier weer ondermijnend - vooruit: deconstruerend - bezig is, want de lange ij in 'Willij Brokamp' is een signaal voor moedwillige slordigheid.

Het stervensproces van Gustaaf Meulenberg wordt door dit alles heen zeer ingetogen en indringend beschreven. Hiertoe dragen ook de slim geplaatste herinneringen van Marcel bij. Die wijzen op een enigszins moeizame verstandhouding met de vader en zetten een arbeidersfamilie neer waarbinnen emoties en genegenheid maar moeilijk een weg naar buiten vinden. Marcel heeft de behoefte meer over zijn vader en diens jeugd te weten te komen, maar doet dit via de omweg van gesprekken met familieleden. Zo stuit hij wel op een duister familiegeheim.

Dautzenberg is in Extra tijd zijn materiaal volledig meester. De roman schurkt soms vervaarlijk dicht aan tegen kitschlectuur of goedkoop leedproza. Die genre-elementen zijn alleen te verdragen als de auteur de kitsch en de emo-elementen weet te doseren en ze functioneel inzet dan wel op de juiste momenten ironiseert. Dat alles doet Dautzenberg met verve, door een uitgebalanceerde timing, een uitgekiende compositie en gestileerde overdrijving. Een vermakelijke, ontroerende en niet te vergeten geëngageerde roman. Met terugwerkende kracht ben ik blij dat Roda JC in 2009 niet degradeerde.

*****