Bezoek Auschwitz #2

Woensdag 17 februari
Het hotel heeft geen eigen restaurant maar er is wel een kleine ruimte om te ontbijten. Het ontbijt is zeer goed verzorgd en smaakvol. We worden aan tafel bediend en iedereen krijgt koffie of thee, harde broodjes, kaas en bacon, komkommer en tomaat en een bekertje yoghurt. Ook is er zoets.

Om half negen staat de taxi voor het hotel, schuin omhoog tegen een hoop sneeuw ingeparkeerd. De chauffeur lacht wat schaapachtig en rijdt ons beheerst in zijn witte Mercedes naar Oswiecim. Daar aangekomen zegt hij ons dat hij ter plekke zal wachten op onze terugkeer. Vooruit dan maar.

We kopen tickets voor een 'Guided Tour in English', die drieëneenhalf uur zal duren. Voorafgaand zal een film worden gedraaid in de filmzaal. Op borden in de hal staat de aanbeveling dat kinderen onder de veertien afgeraden wordt de film te bekijken. Een overgevoelige waarschuwing, denk ik aanvankelijk. Maar de film toont inderdaad expliciete gruwelbeelden, zoals het opgraven van zwaar verminkte lijken uit massagraven, kort na de bevrijding van het kamp.

De rondleiding door het kamp is informatief en indrukwekkend. De hele groep is uitgerust met een koptelefoon en een ontvanger, zodat we de toelichtingen van de gids overal goed kunnen volgen. De tocht vangt aan onder het bord met 'arbeit macht frei', niet lang geleden nog gestolen, wat verbijsterend is gezien de vele beveiligingscamera's en toegangsrestricties. We gaan in rap tempo door het kamp, gaan enkele 'blokken' binnen waar achter glas onder meer afgeknipt haar en verzameld schoeisel te zien is, en bekijken cellen en gaskamers van binnen. Complicerende factor is dat veel na de oorlog gereconstrueerd is omdat de Duitsers in hun nadagen veel vernietigd hebben. Je moet dus steeds inschatten wat authentiek is en wat heropgebouwd.

Opmerkelijk is de vlakheid waarmee de gids alle horror vertelt. Ze kent haar verhaal - toch ruim drie uur lang - volledig uit het hoofd en ratelt het mechanisch en op één toonhoogte af. Alsof alle emotie verdwenen is. Begrijpelijk, maar voor de bezoeker wat vervreemdend. De verhalen zijn nochtans indringend genoeg. Over Mengele die eens uitprobeerde of hij met injecties een bruine pupil blauw kon krijgen. Over een jongetje dat een dag lang op blote voeten in de sneeuw moest staan om de uitwerking op de voeten te onderzoeken. Over nauwe cellen waar gevangenen dagenlang opeengepakt in moesten blijven staan. Over een vrouw die de gaskamer overleefde door haar gezicht in een plas water onder te dompelen en toen enkele dagen later maar doodgeschoten werd. Enzovoort.

Na de rondleiding door kamp Auschwitz, die zo'n 2 uur duurde, zal een bus ons naar kamp Birkenau brengen - 5 minuten gaans - waar het tweede deel plaatsvindt. De taxichauffeur, die nog steeds in zijn Mercedes zit, kijkt hoopvol naar ons, maar hij zal nog wat langer moeten wachten. Birkenau (ook: Auschwitz II) is veel groter dan Auschwitz. In dit vernietigingskamp - dat waar de spoorrails onder de poort naar binnen gaan en in het midden doodlopen - was alles gericht op snelle uitroeiing. Simpele houten barakken voor huisvesting en enorme gaskamers en crematoria voor vernietiging. Hier staat nog maar weinig overeind. De ruïnes van de crematoria zijn intact gelaten. Dat alles onder een dikke laag sneeuw ligt, geeft de ervaring een extra dimensie.

Terug in Auschwitz eten we een broodje en kopen we boekjes en een dvd. Ook Van Gijzel is een van de duizenden bezoekers. Het is wellicht wat macaber om te zien hoe zo'n kamp opnieuw een massa-industrie is geworden. Toch leidt het wat te ver om van vercommercialisering te spreken. Zonder tour is toegang immers gratis en alles staat natuurlijk in dienst van het levend houden van de herinnering aan de zwartste bladzijde. De arme taxichauffeur - hij heeft zich vijfeneenhalf uur zitten vervelen achter het stuur - brengt ons om drie uur terug naar het hotel.

We lezen de boekjes en moeten dan de knop om zetten: we gaan terug naar C'est si bon voor een nieuwe avondmaaltijd. Bij binnenkomst staat de ober er weer. Hij moet ons ongetwijfeld herkennen, maar zijn gezicht blijft onbewogen. Geen spoortje van emotie of sympathie. Dit keer zijn we de enige gasten. Neef vraagt om een toelichting bij iets uit de menukaart. De Pool denkt even na, weet de Engelse term niet en geeft dan maar een onbegrijpelijk antwoord: 'Schwrm', of zoiets. 'Sorry, what?' Uitgestreken gezicht: 'Schwrm'. Tsja. Het restaurant is overigens voor Poolse begrippen waarschijnlijk nogal exclusief. De menukaart geeft onder meer foie gras, de porties zijn klein en de borden zijn zorgvuldig en chic opgemaakt.

Op de hotelkamer stoeien Neef en ik wat met het digitale kastje en voorwaar: we vinden BVN TV. Mét Nederlandse teletekst dus. Om 1 uur zal de 1000 meter mannen beginnen. Neef gaat tevoren nog een paar uur slapen, ik ben dat ook van plan maar het komt er niet van. Om 1 uur hoor ik de wekker aflopen, maar Neef komt niet. Te moe, denk ik. Om tien voor twee gaat de slaapkamerdeur plotseling open en steekt hij zijn hoofd naar binnen: 'Ik ben zeker wel de lul, of nie?' Priceless. 'Nee, juist niet,' antwoord ik, 'Je hebt geluk. Het is nu dweilpauze, de kneuzen zijn geweest, nu komen de toppers.' Maar helaas, de Nederlanders worden 4, 5 en 6.

Donderdag 18 februari
In alle vroegte worden we met een busje naar het vliegveld gebracht - dit keer op een minder levensbedreigende manier. Polen verwestert in rap tempo, maar op het vliegveld is men nog even streng en onbuigzaam. Van Gijzel moet improviseren, zijn handbagage is ietsjes te zwaar. Wij mogen door, maar bij de douane gaat het er weer Oost-Europees aan toe. Een zwaar bewapende man in uniform geeft ons luid bevelen: 'BELT!!' (= riem op de band); 'SHOE!' (= schoenen op de band). We mogen uiteindelijk doorlopen en zonder kleerscheuren komen we weer in Nederland aan.

Het was een korte maar interessante reis. Goed om een historisch brandpunt eens van dichtbij te hebben gezien.