Joost Vandecasteele - Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij

Joost Vandecasteele - Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij. De Arbeiderspers, 2009, 207 blz.

De avonden moet bij verschijning door jongeren met gemengde gevoelens ontvangen zijn. De roman van toen nog Simon van het Reve apelleerde aan een gedeeld levensgevoel en was in zoverre uiterst herkenbaar. Anderzijds moet de sfeertekening ook de andere kant op gewerkt hebben: de naargeestigheid zal de jongeren er niet monterder en betrokkener op hebben gemaakt.

Joost Vandecasteele is met zijn debuut Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij de zoveelste jonge schrijver die het generatiegevoel in fictie tracht te vervatten. De verhalen gaan zonder uitzondering over jonge mensen die niet kunnen voldoen aan de keiharde eisen en wetten van het moderne leven en uiteindelijk ten onder gaan. Een vrouw verwaarloost de zorg voor haar kinderen en vervalt in volledige lethargie, mensen leven als zombies 24 uur per dag in een labyrintisch winkelcentrum, een jonge vrouw durft na een inbraak niet meer alleen te zijn, enzovoort.

De auteur is in de eerste plaats stand-up-comedian en is het dus aan zijn stand verplicht met regelmaat humoristische zinnen en scènes in te bouwen. Bloedserieuze fictie en snelle grappen verdragen elkaar in de regel echter slecht, en ook Vandecasteele weet niet altijd deze valkuil te omzeilen. Zo af en toe nodigt een passage wel uit tot lachen: 'De volgende dag in het callcenter vertelt iemand bij de waterkoeler over een wetsvoorstel van de regering. Ze willen iedere week van staatsgodsdienst veranderen, zelfs de oude Griekse goden nog een keer van stal halen, en blijven veranderen tot God zelf ingrijpt en zegt: "Ja, dat is hem, die bedoelde ik."' Wel aardig toch?

Vaker echter botsen zulke lolligheden met de gitzwarte thematiek van de verhalen. Het dystopische titelverhaal is verreweg het meest beklemmende. Daarin wordt de samenleving van de nabije toekomst gepresenteerd als een vreselijke, van alle normen en waarden ontdane jungle, een grote nachtmerrie.

In besprekingen wordt dikwijls de vergelijking met Houellebecq gemaakt, maar die gaat mijns inziens grotendeels mank. De enige overeenkomst is het pessimisme dat van de pagina's druipt. Houellebecq bouwt daar echter een heel ideeënsysteem omheen dat zowel een historisch-duidende functie heeft als verkenningen voor de toekomst uitzet. Bij Vandecasteele ontbreekt deze politiek-filosofische laag grotendeels. Misschien is hij daarmee uiteindelijk wel familie van de machteloze, gedoemde personages die hij beschrijft.

De meeste verhalen zijn eerder verspreid gepubliceerd. In een bundel verzameld levert dat regelmatig storende breuken in sfeer en thematiek op. Het verhaal 'Nooit meer vrede' is bijvoorbeeld weer een tragikomische klucht in de traditie van de beste Vlaamse familieliteratuur. De onevenwichtige samenstelling en de uit de toon vallende humor zijn de grootste mankementen van deze verhalenbundel. De angstaanjagende visioenen uit de verbeelding van Vandecasteele maken van Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij echter een van de akeligste boeken die ik ooit gelezen heb.

*****