De literaire beterweter #8

De literaire beterweter kent vanaf heden een licht gewijzigde opzet. Ik bespreek zes boeken per aflevering. Drie boeken wat uitgebreider en drie op de oude, korte manier.

Marjolijn Februari - De literaire kring Februari is m.i. terecht genomineerd voor de Libris. Ze schetst een geloofwaardig beeld van de Nederlandse elite. Vooral de patserige Randolf Pellikaan is een treffend personage. De manier waarop hij en de andere leden van een literaire kring in een landelijk dorp in het leven staan is mooi uitgewerkt. Van de gedachtenwereld van de meeste karakters wordt de lezer gedetailleerd in kennis gesteld. De uiteenlopende karakters, van bikkelhard tot altruïstisch, botsen in theorie, maar de praktijk laat zien dat draaien, smeren en de andere kant opkijken schering en inslag zijn om de sociabiliteit te handhaven. Ik vond de plot bovendien spannend genoeg om steeds maar door te willen lezen. Omdat er van een daadwerkelijke ontknoping geen sprake is, blijft het slot enigszins in het luchtledige hangen, maar dat is niet storend. Februari is ethica en de beste passages in De literaire kring zijn dan ook de contemplatieve waarin de verteller filosofeert over ethiek en moraal, en dan met name de Nederlandse variant. Bladzijden lang wordt de Nederlandse mentaliteit genadeloos afgeserveerd. Ik moest daarbij, tegen mijn wil in, veelvuldig erkennen dat de verteller een juist beeld schetst. De literaire kring daagde me daarmee op een bepaalde manier uit tot inzicht en dat verdient een pluim. [*****]
Fragment: Dit tijdperk kende een fascinatie voor officiële terroristen en voor karikaturale moordenaars die verkleed als stripfiguren met messen op hun slachtoffers instaken of een bom onder een trein legden. Maar al die onopvallende burgers konden rustig doormoorden; de verpleegsters en artsen die niet kwamen opdagen bij doodzieke kinderen in asielzoekerscentra, de gezinsvoogden die niet reageerden op telefoontjes van overspannen vaders met moordneigingen, de artsen die wegens onverenigbare humeuren in het team hun patiënten lieten doodbloeden in de operatiekamer [...] [85]

Harry Mulisch - De procedure Die Harry hè. Dan heb je bijna zijn gehele oeuvre gelezen, dan denk je dat je al zijn trekjes en eigenaardigheden kent, en dan weet hij je toch weer te verrassen. De procedure is een machtig boek met vele gezichten. Ik cirkelde er al lezend omheen, bekeek het met verbazing, met bewondering toch ook, en werd onherroepelijk naar het centrum getrokken. Vele gezichten impliceert ook meerdere gevoelens. Niet alles vind ik uiteindelijk even geslaagd. De procedure vertelt de belevenissen van Victor Werker, schepper van een eobiont, een levend wezen uit dode materie. In brieven aan zijn doodgeboren kindje (een dood wezen uit levende materie...) vertelt hij in het tweede deel zijn levensverhaal. De brieven zijn niet zelden ontroerend en bevatten weer enkele schitterende ideeën, helemaal des Mulisch': 'Uiteindelijk is alles natuurlijk zinloos. [...] Zelfs als het leven zin heeft, dan nog kun je volhouden dat het zinloos is, want wat heeft het voor zin dat het zin heeft?' Spijker. Kop. Ik overweeg dit als levensmotto te gaan gebruiken. Het derde deel is helaas van een mindere kwaliteit. De plot is dan bij vlagen erg gezocht, erg oppervlakkig ook. De eerste helft van het boek is echter geweldig, met als absoluut hoogtepunt de novelle-in-de-roman over rabbi Löw die in 1592 in Praag een golem creëert. Deze vijftig bladzijden zijn van een wonderbaarlijke schoonheid en heb ik ademloos gelezen. Bijzonder interessant is de beschrijving van de bijeenkomst in de Burcht van Rudolf II waar o.a. Giordano Bruno, Johannes Kepler en Cornelis Drebbel bijeen zijn. Schitterend gedaan; jammer van het laatste deel. [****]

Fragment: Als de mens in zijn laatste ogenblik in een flits zijn hele leven aan zich voorbij ziet trekken - van het krak waarmee zijn navelstreng werd doorgeknipt tot en met dat laatste ogenblik - dan komt hij aan het slot daarvan weer uit bij die flits en dan ziet hij dus wederom zijn hele leven in een flits aan zich voorbij trekken, en wederom, en wederom - een oneindig aantal keren, zodat hij zijn dood nooit bereikt... [301]

A.F.Th. - De Movo Tapes Van der Heijdens cyclus Homo Duplex dreigt een megalomaner project te gaan worden dan het bij voorbaat al was. Werkend aan deel 1 en 2 ontstond deel 0: De Movo Tapes. De proloog bij de cyclus De Tandeloze Tijd was zo'n 100 pagina's lang, deze proloog ruim 700... Het grootste probleem bij dit boek vind ik de afwezigheid van een apotheose. De twee verhaallijnen werken toe naar een treffen, letterlijk en figuurlijk, namelijk een veldslag tussen, impliciet, Ajax- ('Adam', 'De Pit') en Feyenoordhooligans ('Erdam', 'De Teil'). De knokpartij vindt echter, na 700 pagina's wachten, aan het eind nog steeds niet plaats (pas in de novelle Mim, naar verluidt). Dat is teleurstellend omdat De Movo Tapes zo alleen met enige moeite als een losstaand deel gelezen kan worden, waar dat met de delen van De Tandeloze Tijd zonder problemen mogelijk was. Door Van der Heijdens meesterlijke stijl, taalvindingrijkeid en beeldende kracht is het lezen desalniettemin verre van een kwelling. In de ene verhaallijn lezen we de transcripties van de door Tibbolt 'Movo' Satinck ingesproken bandjes. Deze gespleten persoonlijkheid komt zo nu en dan met aardige, verrassende inzichten en opmerkingen, maar is meestentijds een notoire zeurneus. In de andere verhaallijn geeft de verteller QX-Q-8 (uit alles blijkt dat het om de veelzijdige god Apollo gaat) commentaar op de bandjes en vertelt hij de geschiedenis van Tonnis Mombarg, begenadigd voetbaltalent, die door het spelen in een paar pornofilms zijn carrière kan vergeten en leider van de harde kern van Erdam wordt. Deze plotlijn is wel boeiend en voortreffelijk uitgewerkt. De naam 'Tibbolt' brengt me nog op een kritiekpunt: de namen. Van der Heijden is een meester in het bedenken van tergende roepnamen. Konden in De Tandeloze Tijd namen als Flix en Thjum door de beugel i.c.m. die heerlijk welluidende naam Albert Egberts, daar trakteert A.F.Th. ons in De Movo Tapes op draken als Tibbolt, Ulbine, Niertje, Oops... [***]
Fragment: Rouwverwerking is de vermaling van tragiek. De Stichting Correlatie: voor al uw tragische brokjes en scherfjes... Al die stervensbegeleiding en nazorg heeft de Grote Tragiek weggevaagd... op z'n minst doen versplinteren... Maar alle scherven bij elkaar maken zelfs niet die ene gebroken spiegel. Te weinig, in elk geval, om iemand voor het ongeluk geboren te doen worden. Het verneukeratieve van tragiek bij partjes en beetjes is dat het ons au fond niet minder tragisch maakt. [472]

Jan Francken - Het einde van Johan van Oldenbarnevelt Invoelbaar verslag van de laatste maanden van de patriot met 't stokske. Omdat Francken, als knecht van Oldenbarnevelt, constant bij zijn heer is, komen we niets te weten over de motieven voor diens opsluiting. Het verhaal is zo naast ontroerend ook beklemmend en raadselachtig. Vakkundige hertaling van Th. Rosenboom. [****]

Jonathan Safran Foer - Alles is verlicht Speelse, veelzijdige debuutroman die ik nog eens in de originele taal wil lezen om de finesses van het gebrekkige Engels van de sympathieke Oekraïense tolk werkelijk te beleven. De episoden over de geschiedenis van het dorpje Trachimbrod vond ik de hoogtepunten uit deze roman, sprookjesachtig en tragikomisch als ze zijn. De 'held' Jonathan Safran Foer is een verwaande, verwende kapitalist. Respect voor de schrijver dat hij zo een personage met identieke naam heeft durven neerzetten. [****]

Bart Koubaa - Het gebied van Nevski Omdat hij door het ijs is gezakt, kampt de ikfiguur met een taalstoornis. Hij vertelt honderduit, zonder coherent en begrijpbaar te zijn. Dat maakt zorgvuldig, geduldig lezen noodzakelijk. De monologen ontsporen soms haast onmerkbaar. Ondanks deze subtiliteit en het humoristische karakter blijft deze roman toch in de schaduw van Lucht staan. [***]