Op vrijdag 20 januari 2017 kregen de Verenigde Staten van Amerika een nieuwe president. Barack H. Obama is geschiedenis, de toekomst is aan Donald J. Trump. Hij is lomp, onbehouwen, ordinair - een unprecedented president -, maar dat is de oppervlakte, de voorkant, het masker. Wat ligt daarachter? Wat is zijn kracht, wat zijn zwakte? Waar liggen de kansen, waar de gevaren?
De machtsoverdracht in de VS zorgde voor een stortvloed aan columns, analyses en opinies. Het valt niet mee in dat helse pandemonium nog nuchtere, verstandige en rationele commentaren te vinden die voorbijgaan aan de waan van de dag. Maar ze zijn er wel, als je goed zoekt: beschouwingen die de jubelende euforie van de alt right en de nieuwrechtse bewegingen aan de ene kant en de hysterische onheilsprediking van de mainstream-media en de oud- én nieuwlinkse politiek aan de andere kant weten te overstijgen.
Op MAANDAG schreef Arie Elshout in de Volkskrant een uitgebreid commentaar: 'Hoe acht jaar Obama kon uitmonden in een Trump'. Acht jaar geleden werd de wereld 'collectief verliefd' op Obama. Nu hij afzwaait kan hij een alleszins acceptabel eindrapport overleggen. Ten eerste op het menselijke vlak, op het in de politiek altijd van mijnen en boobytraps vergeven domein van de integriteit: Obama toonde zich steevast 'een gepolijste en beheerste persoonlijkheid'. 'Hij koos zijn woorden zorgvuldig' en hij 'raakte nooit in een privéschandaal verstrikt'. Ook beleidsmatig boekte hij successen: de president 'hielp miljoenen onverzekerde Amerikanen aan een ziektekostenverzekering, nam voor kinderen van illegale immigranten de dreiging van uitzetting weg, tekende het klimaatakkoord van Parijs, kondigde nieuwe regels voor Wall Street af, streefde naar vrijhandel met Azië en Europa, en legde een engelengeduld aan de dag bij zijn pogingen Iran van kernwapens af te houden.'
Trump is in alles het tegendeel van Obama. Veel van diens verworvenheden wil hij terugdraaien. De kernvraag is dan ook: hoe kon acht jaar Obama uitmonden in Trump? Het antwoord luidt: arrogantie en een gebrek aan empathie. Met Obama meenden de Democraten zo ongeveer definitief de macht naar zich toe te hebben getrokken: 'Zij vertegenwoordigden de toekomst, het nieuwe, diverse Amerika.' Het succes van Bernie Sanders was echter een teken aan de wand: 'Het onbehagen zat ook in de Democratische achterban, maar dat waren populisten en die hou je op afstand. Dat men populisten ook kan zien als kiezers die zich genegeerd voelen door de gevestigde politiek en daarom uitwijken naar alternatieve politici die wel luisteren, kwam niet bij de Democraten op.'
Rechtse kiezers in de VS verlangen in de regel terug naar het Amerika van net na 1945, toen de grote middenklasse opkwam op de golven van welvaart en werkgelegenheid. Die wens kunnen de Republikeinen natuurlijk nooit in vervulling laten gaan, maar links verzuimde met een alternatief te komen: 'De fout van de Democraten was dat ze zich te weinig inleefden in het gevoel van gewone blanke Amerikanen dat het land hun ontglipt. Links kijkt namelijk vooral vooruit. Obama annexeerde de geschiedenis als exclusieve bondgenoot. Hoewel hij leerde dat Verandering tijd kost, meende hij zeker te weten dat de loop van de historie uiteindelijk leidt tot een wereld gedomineerd door progressieve waarden, zoals tolerantie, diversiteit en gelijkheid.' Wie daar kritische kanttekeningen bij plaatst wordt gedemoniseerd, hij staat 'aan de "verkeerde kant van de geschiedenis"' zoals dat heel denigrerend heet.
'Waar rechts het verleden idealiseert, idealiseert links de toekomst. Het denkt dat die onomkeerbaar zijn kant op beweegt. Dat is net zo onrealistisch als de zogenaamd ideale wereld van vroeger die rechts koestert, maar ondertussen zet links andersdenkenden weg als achterlijken die je beter kunt mijden.
Ook leidt het tot een preoccupatie met minderheidsgroepen die in een achterstandssituatie verkeren en vooruit geholpen moeten worden. Het Hooggerechtshof had het homohuwelijk nog niet geregeld, of meteen werd de sprong gemaakt naar de transgenders als nieuwe bedreigde mensensoort.
Op zich is de emancipatie van zulke groepen een noodzakelijk streven. Maar voor Amerikanen in vervallen industriestreken die kampen met banenverlies en uitzichtloze armoede moet het gedoe over transgendertoiletten overkomen als een wrang voorbeeld van hoe modern links moeite heeft hoofd- van bijzaken te onderscheiden.'
Elshout illustreert dit met een beeldende vergelijking: 'valt het een werkloze staalarbeider echt kwalijk te nemen dat hij zich moeilijk identificeert met een antioxidanten telende daktuinbezitter in Brooklyn, waar Hillary haar hoofdkwartier had? Het zijn twee volstrekt verschillende werelden.' Zijn conclusie luidt: 'Trump is gekozen door rechts, maar zit er ook vanwege het falen van een arrogant links.'
Kees Homan van Instituut Clingendael ging op DINSDAG, eveneens in de Volkskrant, in op de defensieplannen van de nieuwe president: 'Trump richt zich teveel op traditionele oorlogsvoering'. Trump wil 'een grotere en gemoderniseerde krijgsmacht. Hij bepleit een militair apparaat dat zo sterk, machtig en gerespecteerd is, dat de Verenigde Staten geen kernwapens hoeven in te zetten.' Bovendien wil hij bezuinigen op de Amerikaanse bijdrage aan de NAVO.
Tegelijkertijd hebben de hoorzittingen deze week laten zien dat de beoogde ministers voornemens zijn de soep lang niet zo heet te eten als hun baas die meent te moeten opdienen. Mad Dog Mattis bijvoorbeeld: 'de beoogde minister van Defensie, de gepensioneerde generaal James Mattis, verklaarde voor de Senaatscommissie, dat hij Trump duidelijk gemaakt heeft de verplichtingen aan de NAVO na te komen. Mattis zei bovendien dat als er nu geen NAVO bestond, er één opgericht moest worden. Daarnaast kritiseerde hij ook, in tegenstelling tot Trump, de Russische president Vladimir Poetin en verklaarde hij de nucleaire deal met Iran te respecteren.'
Toch zijn 'de nodige kritische kanttekeningen' gerechtvaardigd. 'Allereerst is er de vraag of alle defensieplannen financieel haalbaar zijn. Zo zal het defensiebudget minimaal met 100 miljard dollar verhoogd moeten worden. Trump heeft gesuggereerd het geld elders bij de overheid weg te halen. Maar hij heeft ook al verklaard fors in de binnenlandse infrastructuur te gaan investeren en de belastingen te verlagen.'
Daarnaast is er de onzekerheid in hoeverre de matigende toon die ministers als Mattis aanslaan doorvertaald gaat worden naar het beleid: 'De vraag is wie uiteindelijk telkens aan het langste eind gaat trekken.'
Voorts is uit de uitspraken van Trump niet bepaald een consistente beleidsvisie te destilleren, er is sprake van 'een onsamenhangende Trump-doctrine, die meer op intuïtie en lef dan op ratio is gebaseerd. Zo ontbreken morele overwegingen.'
En ten slotte is uitbreiding van militaire middelen een vorm van 'traditionele oorlogvoering' die grotendeels achterhaald is. Anno nu is oorlog vooral 'hybride oorlogvoering', bestaande uit 'het verspreiden van desinformatie via sociale media, publieke mediacampagnes, inzet van zogenoemde vrijwilligers, subversieve activiteiten ter verstoring van de politiek en de economie et cetera.' Daar hebben we Trump nog niet over gehoord, 'daar blijft de toekomstige president ven de Verenigde Staten vooralsnog het antwoord op schuldig!'
Op WOENSDAG handelde de soms messcherpe, soms somberende, maar altijd lezenswaardige dagelijkse column van Theodor Holman in Het Parool over Trump: 'Het is bevrijdend dat Trump van alles aan zijn laars lapt'.
Holman bekent diplomatie 'altijd een wonderlijk fenomeen' te hebben gevonden: 'net als tegen de advocatuur - een eerzame en noodzakelijke beroepsgroep waarbij ik me niet thuis voel - heb ik een weerzin tegen de diplomatie: je moet handelen tegen je eigen moraliteit.' Zijn vader was een bekwaam diplomaat, maar 'ofschoon de term destijds nog niet bestond, heb ik het altijd ervaren als een vorm van politiek correct gedrag'.
Als Trump iets niet is, dan is het politiek correct. 'Hij is in alles incorrect. En het verbaast me dat iedereen zich daar zo aan ergert; politieke tegenstanders nemen nu eenmaal beslissingen die je soms niet zinnen.' Holman ervaart het als 'bevrijdend' dat Trump niet politiek correct en niet diplomatiek is.
'Zowel bij politieke correctheid als bij diplomatie is hypocrisie het voornaamste instrument, en dat instrument gedraagt zich als een immoreel boefje. Aan dat soort hypocrisie heeft Trump een hekel. We kunnen het vervelend vinden dat hij velen voor het hoofd stoot, maar hij beseft als geen ander dat je niet iedereen te vriend kunt houden. Je moet keuzes maken, en bij diplomatieke keuzes haal je nooit de hele buit binnen.'
Obama wilde geen keuzes maken en haalde dus niets binnen: 'Obama, die we zullen missen als mens en als tactisch diplomaat, maar wiens presidentiële verdiensten, zo blijkt uit bijna elk commentaar, je bij elkaar moet schrapen om iets waardevols te kunnen laten zien.' Dat laatste is overigens nog maar de vraag, want ik lees ook over Obama zeer uiteenlopende eindrapporten. Misschien is het nog veel te vroeg om over hem te oordelen.
Over Obama en politieke correctheid schreef op DONDERDAG ook Derk Jan Eppink, in zijn column in De Morgen: 'Hoe de culturele elite de achterban van Trump verstevigt'. Sleutelwoord in zijn bijdrage is 'cultuuroorlog'.
Op welhaast klinische wijze overziet de conservatieve denker Eppink het slagveld in de Verenigde Staten. 'De culturele elite was verliefd op Obama, maar haat Trump. Progressief Amerika komt maar niet over de nederlaag heen en beschouwt Trump als "niet legitiem". Daarmee is de "rechtvaardige cultuuroorlog" geboren.' Hij verwijst daarbij uiteraard ook naar de onsmakelijke lastercampagne over Trumps vermeende Moskouse uitspattingen: 'Buzzfeed, een website geleid door Kenneth Lerer, tevens de baas van de Huffington Post, en CNN gooiden het fake news in de ether. Trump hield een spektakelpersconferentie. Dat belooft nog wat.'
Met deze onverkwikkelijke affaire is de toon voor een 'cultuuroorlog' gezet: 'Trump laat zich niet op de kop zitten door de culturele elite die zich opwerpt als scherprechter van goed en kwaad. Trump heeft lak aan politieke correctheid. Hij spreekt namens een groot deel van de bevolking dat het kwaad juist ziet in het "establishment" en Hollywood ronduit haat.'
Het zijn de twee Amerika's waar ook Elshout al op wees. 'Hoe harder de elite uithaalt, hoe groter de cohesie van de Trump-aanhang. De kiezers in de Bible Belt en de Rust Belt kijken niet naar Saturday Night Live en hebben geen abonnement op de New York Times.' Zo zijn de troepenbewegingen op het slagveld van de cultuuroorlog: 'De adorables van de kustelites staan tegenover de deplorables in heartland America.' Een beslissende slag zal die om de economie zijn: als Trump er daadwerkelijk in slaagt voor economische groei en banen te zorgen, dan is dat nefast voor de Democraten, zeker met het oog op de komende Senaatsverkiezingen.
Tot zover de inleidende beschietingen. Op VRIJDAG was het uur U: de inauguratie van Trump in Washington DC. Op de televisie was het armoe troef. De wereld draait door, Nieuwsuur, Jinek: pure emo-tv. 'Volgens mijn belastinggeld ben ik tegen Trump', twitterde Theodor Holman venijnig. Het weloverwogen commentaar van de dag kwam van Boris van der Ham, oud-Kamerlid van D66, op zijn weblog: 'Trump-hater, beheers je'.
'Om maar meteen met een disclaimer te beginnen: ik zou als Amerikaan niet op Donald Trump gestemd hebben. Niet omdat ik denk dat hij een racist zou zijn, want dat is hij volgens mij niet. Ja, het is een onbehouwen man, met een grove mond. Maar ik vond de manier waarop bijvoorbeeld zijn "lockerroom" opmerkingen over vrouwen door zijn tegenstanders werden uitgemolken, minstens zo ergerlijk en hypocriet.' Hear, hear!
Niet dit identiteitspolitieke geneuzel maar de werkelijke politieke opvattingen van Trump moeten leidend zijn in het oordeel, zo vindt ook Van der Ham: 'De reden waarom ik niet op Trump zou gestemd hebben, heeft te maken met zijn visies op gezondheidszorg en het weer grotendeels afschaffen van Obamacare. Ook de opvattingen van Republikeinen over wapenbezit, milieubeleid, sommige internationale kwesties en ethische vraagstukken steun ik niet. Maar die opvattingen hadden voorgaande Republikeinse leiders ook, dus op dat punt is er niets nieuws onder de zon.'
Vervolgens somt hij een aantal pluspunten van Trump op: hij is 'niet zo ideologisch' en komt met gefundeerde 'kritiek op internationale handel', in het bijzonder het 'blinde vrijhandelgeloof''. Daarnaast wil Trump zich krachtig afzetten tegen 'ingesleten diplomatiek geneuzel' - Holman prees dit ook al. China en Rusland hebben autoritaire, ruwe leiders, wat is er op tegen daar een Amerikaanse evenknie tegenover te zetten? Zachte heelmeester Obama heeft weinig kunnen uitrichten, Trumps kwaliteit is dat hij deals kan sluiten.
Van der Ham verwoordt de tegenwerping van een fictieve opponent, die vergelijkingen met dictators en fascisten van stal haalt, en roept in reactie daarop op tot vertrouwen in het democratische proces: 'Trump is democratisch gekozen. Er is een parlement dat hem controleert en hem kan terugroepen. Ook functioneert de rechtstaat. Vooralsnog heb ik geen voorstellen gehoord die deze verhouding wil aantasten.' Pas als die er onverhoeds alsnog komen, dan zijn woede en actie gerechtvaardigd: 'het gevaar is dat sommige mensen nu al zo boos zijn, en zo verblind zijn door woede, dat ze hun kruit verschieten. Hoe geloofwaardig is het, mocht Trump daadwerkelijk nare maatregelen treffen, als je je nu al hebt overschreeuw[d]?'
Dank, Boris van der Ham, voor deze beheerste analyse. Een verademing te midden van alle hysterie.
Weekend, met op ZATERDAGochtend een heerlijke relativerende column in het Dagblad van het Noorden van Daniël Lohues, de wijze uit het oosten.
Hij begint zijn stukje 'Nieuwe tijd' met een natuurimpressie: 'De zon gaat onder. Een witte wereld in blauw en rozig licht. Het is windstil. De ganzen in de verte gakken onrustig. Ook een paar kraaien in de verte maken zenuwachtige geluiden.' Overal is het onrustig, op Twitter en op Facebook roeren de mensen zich. Het tijdperk Obama komt ten einde. 'Ik weet nog hoe blij we waren acht jaar geleden. We voelden allemaal dat er iets geweldigs aan zat te komen. Nu is dat anders. Alles is anders. Veel mensen zijn bang voor erge dingen. Tot atoombommen aan toe. Ik weet het niet. Gelukkig niet.'
Vijf reeën doorkruisen de vlakte achter zijn huis, waar ook een uitkijkhut is. Er zit bijna nooit een jager in, dus het zal wel goed gaan, maar toch. Het zet Lohues aan het denken. Wat als er iemand gaat schieten op de president? Gekken genoeg, maar toch: het zal wel goedkomen. 'De zon is inmiddels achter de horizon verdwenen. Aan de andere kant van de aarde moet het inmiddels dag worden. Dat gaat al 4,6 miljard jaar zo. Dus ook dat komt vast wel goed.'
Graag meer meer meer van zulke poëtische wijsgerigheid uit Drenthe.
Tot besluit op ZONDAG op Follow the Money de prikkelende bijdrage 'Wat heeft Trump nou eigenlijk verkeerd gezegd?' van Ewald Engelen, de dwarse financieel geograaf en aspirant-parlementariër van de Partij voor de Dieren.
In navolging van Boris van der Ham begint ook Engelen zijn analyse met een disclaimer: 'Begrijp me niet verkeerd: ook ik walg van het misogyne, racistische, ordinaire, verwende, moreel abjecte personage dat de komende vier jaar dit belangrijke ambt gaat vervullen.' Zijn recalcitrantie begrijp ik vervolgens maar al te goed: 'Maar als de consensus zo overvloedig van de kolommen klotst, word ik altijd een beetje narrig: staat het frame een eerlijke beoordeling van 's mans woorden überhaupt wel toe? Want wat zei Trump nou precies voor aanstootgevends? Hij keerde zich tegen het politieke establishment dat nu al decennia de toon zet in Washington, ongeacht of het nou Democratisch of Republikeins is. Hij verweet datzelfde establishment vooral goed voor zichzelf te hebben gezorgd en zich weinig gelegen te hebben laten liggen aan het Amerikaanse volk. En hij beloofde niets meer of minder dan een radicale breuk met deze regering van, voor en door zelfbenoemde aristocratie, door de macht eindelijk terug te geven aan datzelfde volk. Me dunkt dat daar weinig tegen in te brengen valt.'
In navolging van steeds meer topeconomen rekent Trump bovendien af met het blinde geloof in vrijhandel, de 'Davos-consensus', 'die luidt dat meer vrijhandel een grotere koek betekent, dat het 300 tot 400 miljoen Chinezen uit bittere armoede heeft bevrijd en dat de verliezers in Delfzijl, Detroit, Wuppertal en Liverpool maar op hun zakdoek moeten bijten - als zij vanuit de olympische hoogte van Davos überhaupt worden gezien.'
De huidige tegenbeweging maakt daar nu een einde aan: 'Trump (en Sanders) komt de eer toe de vele verliezers van deïndustrialisatie in de Verenigde Staten (en Europa) nadrukkelijk op de politieke kaart te hebben gezet.' Voor Trump is 'hyperglobalisering geen natuurwetmatigheid', maar 'het gevolg van politieke beslissingen die de belangen van "Joe Sixpack" zwaar hebben geschaad. Kom daar maar eens om: een politicus die globalisering een politiek project noemt en niet een natuurlijk proces. Ook in Nederland zijn die met een lichtje te zoeken. Niet snel zal ik de senator van GroenLinks vergeten die zijn verdediging van de euro in reactie op mijn aanval begon met de zin: "Globalisering is nu eenmaal een feit."'
Engelen wijst op 'de kracht van het frame' dat kort maar krachtig luidt: 'alles wat Trump doet is per definitie slecht gedaan.' Als hij het onverhoopt toch goed zou doen, dan zou dat een nederlaag voor het neoliberale establishment betekenen. 'De man moet falen, koste wat het kost. En dat betekent dat de neoliberale elite en haar hulptroepen bij de elitepers als de dood zijn dat zij bij een eventueel succes van Trumps economisch nationalisme electoraal in hun hemd komen te staan. Het is wat de economische cijfers van de Verenigde Staten post-Obama, en van het Verenigd Koninkrijk post-Brexit, momenteel voorzichtigjes suggereren: breken met de consensus loont.'
Wat Engelen daarentegen somber stemt is de onzekerheid over Trumps beleidsmatige vertaling van zijn visie, 'de mate waarin hij daadwerkelijk iets aan de evidente uitwassen van hyperglobalisering gaat doen'. Uit zijn benoemingen blijkt bijvoorbeeld al dat de belangen van de 'Amerikaanse grootzakelijke elite' niet zullen worden geschaad.
Engelen besluit met een toekomstvoorspelling: 'Dit wordt de komende vier jaar het beeld: Trump wordt verguisd vanwege zijn politieke incorrectheid, bekritiseerd vanwege zijn economisch nationalisme, geprezen vanwege zijn investeringsplannen en met rust gelaten als hij de cronies van het Amerikaanse kapitalisme opzichtig de hand boven het hoofd houdt.'
Zeven verstandige beschouwingen, afwisselend afstandelijk en persoonlijk, achteromkijkend en vooruitblikkend, kritisch en relativerend. Zo kan het ook.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten