Het domme Europa

'De schuld van het domme Europa aan de Oekraïense tragedie zal pas over een kwarteeuw door een Europese Lou de Jong worden geboekstaafd.' Met deze tweet uitte correspondent Pieter Waterdrinker zijn afschuw over de tragedie in Odessa. Tientallen pro-Russische betogers kwamen daar om in een vlammenzee nadat het gebouw waarin zij zich hadden verschanst in brand was gestoken door een met brandbommen gooiende meute.

Oekraïense veiligheidstroepen zetten een dag later een groot aantal belegeraars gevangen, maar die werden na een bestorming bevrijd, nota bene door pro-Russische separatisten. Terwijl je toch zou verwachten dat de daders die verantwoordelijk zijn voor de gruwelijke dood van pro-Russische separatisten niet op bevrijding door pro-Russische separatisten hoeven te rekenen. Of waren de gevangenen ook pro-Russische separatisten? Het tekent de verwarring waaraan iedereen langzamerhand ten prooi is.

Bij de onlusten in Odessa vochten hooligans van het plaatselijke Chornomorets zij aan zij met hooligans van opponent Metalist Charkov en de fascisten van de Rechtse Sector tegen de paramilitaire knokploegen van Poetin. Aan beide zijden hebben de smeerlappen dus vrij spel. Aan beide zijden viert propaganda hoogtij.

Je kunt dan ook allang niet meer pro-Kiev of pro-Moskou zijn in dit conflict, daarvoor is de situatie te luguber, maar ook te schimmig. De huidige interim-premier van Oekraïne Arseni Jatsenjoek manifesteert zich als een integer politicus, maar ook als een lichtgewicht zonder charisma, zonder gezag en zonder enige controle over de situatie. Het blijft bij holle retoriek en loze beloften over ingrijpen in het oosten.

Intussen mocht de leider van onze eigenste rechtse sector, volksvertegenwoordiger G. Wilders, op de Engelstalige zender Russia Today een halfuur lang zijn licht laten schijnen over het conflict. Rusland heeft het verkeerd aangepakt, vond Wilders, maar natuurlijk gaf hij vooral de EU de schuld. Daarmee wordt de rol van Poetin gebagatelliseerd. Dat het conflict maar blijft escaleren is voor het overgrote deel op het conto van de Russen te schrijven, die Lavrov naar Genève zonden maar zich vervolgens onverdroten bleven bezondigen aan militair machtsvertoon en oorlogsretoriek.

Is het escaleren dus vooral aan Rusland te wijten, dat laat onverlet dat Europa wel een slechte beurt heeft gemaakt bij het ontbranden van het conflict. De vermaning geldt natuurlijk vooral de EU-vertegenwoordigers die een zeer kwalijke rol hebben gespeeld door op het Maidan-plein een menigte van dubieus allooi op te zwepen. Diezelfde Rechtse Sector die nu dood en verderf zaait speelde een sleutelrol in de revolutie waarbij Janoekovitsj verjaagd werd.

Het is onverteerbaar en ook onwerkelijk dat zo'n flapuit als Guy Verhofstadt nog altijd kandidaat is voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Zelfs al nemen we even aan dat zijn idealisme toen met hem op de loop ging en hij niet doorhad dat hij een plein vol fascisten stond toe te spreken, dan nog is het een politieke halsmisdaad om na zo'n blunder te blijven doen of je neus bloedt.

Iedere andere politicus zou na zo'n faux pas de eer aan zichzelf houden of met zachte dwang richting de uitgang worden gedirigeerd - zo niet Verhofstadt. Waarom wordt zijn kandidatuur niet onhoudbaar gemáákt, in de politieke arena, via de publieke opinie, door de kritische media? Zijn we werkelijk zo verdoofd en murw gebeukt door alle ellende dat we het simpelweg niet meer willen of kunnen zien?

De apologeten van de Europese eenwording hameren steeds maar op het economische belang van 'Europa' - laatst nog Wientjes. Handel, welvaart, banen, we zouden het allemaal aan de EU te danken hebben. Als dat zo is, wat is dan in hemelsnaam de zin van het op scherp zetten van een conflict met een belangrijke handelspartner als Rusland? De sancties die van EU-wege aan de Russen zijn opgelegd schaden vooral de export. En dan worden er ook nog eens miljarden Europees geld in het failliete en corrupte Oekraïne gepompt.

Poetin noemde onlangs de NAVO als de reden voor Ruslands huidige wapengekletter. Oekraïne is geen lid maar wordt door de NAVO wel als bondgenoot beschouwd. Veel gevaarlijker nog is de situatie in de Baltische staten. Estland is wel lid. De stad Narva grenst aan Rusland en telt een ruime meerderheid aan etnische Russen. Wat gebeurt er als zij, opgestookt door Poetins propaganda, hetzelfde gaan doen als hun broeders in Oost-Oekraïne en aansluiting bij Rusland willen afdwingen?

In tegenstelling tot Kiev kunnen de machthebbers in Tallinn op dat moment wél een beroep doen op hun NAVO-lidmaatschap, concreet op artikel 5 van het handvest, dat stelt dat een aanval op een van de leden als een aanval op het geheel zal worden beschouwd. Gebeurt dit, dan zijn wij er vanaf dat moment dus ook bij betrokken.

Ik geloof niet dat men in Nederland beseft hoe groot dat gevaar is. Poetin is onberekenbaar en waarschijnlijk speelt hij blufpoker, maar op een gegeven moment zal hij zich zo diep in het conflict hebben ingegraven dat de weg terug afgesloten is en hij alleen nog maar vooruit kan. Poetin sprak al hoogmoedig van Novorossija toen hij het over Oost-Oekraïne had.

Maar wat moet de NAVO concreet doen? Amerika spreekt bij monde van John Kerry dreigende taal, maar in Duitsland krijgt de factie van de zogenaamde Putin-Versteher steeds meer de overhand. Zij willen de toch al broze relatie met Rusland niet nog verder hypothekeren door als beschermheer van een verder niet zo relevant land als Oekraïne op te treden. Schröder, Schmidt en Kohl, de drie vorige bondskanseliers, behoren tot deze groep.

Historicus Marc Jansen noemt het onterecht dat Poetin ook de EU als een verbond ziet dat zijn invloedssfeer wil uitbreiden richting Rusland: 'nee, ik geloof niet dat de Russen terecht bezwaar maken. Als ze dat doen, is het omdat ze zelf alleen in termen van macht kunnen denken en zich dus omsingeld en bedreigd voelen. Maar de EU bedreigt hen niet, want de EU is gebaseerd op een idee: wij vinden dat mensen en landen zelf over hun lot moeten kunnen beschikken.'

Jansen maakt hier een denkfout. Het gaat er allang niet meer om wat de achterliggende filosofie van de EU is - of wás, want als we Van Rompuy aanhoren, dan heeft hij wel degelijk zulke geopolitieke ambities -, maar om wat de perceptie van de Russen is. Als Poetin de expanderende EU als een bedreiging beschouwt, dan moeten we niet blasé met het vingertje wapperen en tegenwerpen dat het zo niet bedoeld is, dan moeten we ons er eerst en vooral rekenschap van geven dat de Russen het zo voorstellen en 'ons' als een bedreiging zien.

Dat is dan misschien niet 'terecht' in onze Westerse ogen, maar het is wel de enige politieke werkelijkheid.