donderdag 14 november 2013

Consumenten vertrouwen

Het grote nieuws verscheen vanochtend in caps lock op pagina 101 van Teletekst: NEDERLAND UIT RECESSIE. Mensen sprintten juichend hun huizen uit. Auto's reden toeterend door de straten. Vuurwerk spatte uiteen boven de huizen.

't Is niet waar. Het heuglijke bericht van 0,1% groei dat het CBS vanochtend verspreidde werd ogenblikkelijk gebagatelliseerd door alle commentatoren. De export trekt weer aan, maar daar staat tegenover dat de werkloosheid blijft toenemen en de consumptie blijft dalen. De mensen in het land hebben er nog geen vertrouwen in dat het weer beter zal gaan. En laten we wel wezen: ze hebben daar alle reden toe.

De conjunctuurbeweging van de economie - iedereen heeft het op school geleerd - heeft altijd laten zien dat in perioden van laagconjunctuur mensen hun baan verliezen, maar dat het werk weer voor het oprapen ligt zodra de lijn naar boven inzet. Ik heb sterk de indruk dat het dit keer anders is.

In veel sectoren is er niet tijdelijk minder werk, de productiviteit is er nog steeds wel, maar zij wordt nu verzorgd door goedkope buitenlandse krachten en vooral door machines, apparaten, computers. Meer productie met minder mensen. Als de economie weer aantrekt, dan zal die onomkeerbare automatisering verhinderen dat de overbodig geworden werknemers terugkeren.

We kunnen niet allemaal systeembeheerder worden.

Hoe kan men in die situatie van permanente werkloosheid verwachten dat het consumentenvertrouwen toeneemt? De Wereld Draait Door had vanavond in plaats van het vaste panel tv-economen een drietal pas afgestudeerde, 'talentvolle' economen uitgenodigd, de 'fine fleur' van de nieuwe generatie aldus Nieuwkerk. 'Hoe gaat jullie generatie de crisis oplossen?' vroeg hij doodleuk. Ze pruttelden een cliché hier en debiteerden een gemeenplaats daar. Helaas zeiden ze niet: wij gaan er voor zorgen dat mensen als jij eens stoppen met het stellen van zulke idiote vragen.

Economen zijn gedragswetenschappers. Ze observeren gedrag, inventariseren wat er over een voorbije periode is gebeurd, analyseren die data en leiden er een interpretatie uit af. Hun modellen hebben veeleer een verklarende waarde, veel minder een voorspellende - ook al is dat vaak een streven. Als een astronoom de baan van een hemellichaam berekent, dan kan hij tevens nauwkeurig voorspellen hoe dat hemellichaam zich in de toekomst zal bewegen. Het hemellichaam trekt zich niets aan van de waarneming en de voorspelling.

In de economie is dat anders omdat het niet over levenloze dingen gaat maar over gedrag van mensen, mensen die kennis nemen van de waarnemingen, verklaringen en voorspellingen van de economen en daarop reageren en anticiperen. Waarna de voorspelling meteen achterhaald is, omdat die nog gebaseerd is op de situatie van vóór de voorspelling. Nergens is het aantal self-fulfilling prophecies zo groot als in de economie, denk ik. Economen zouden de gevolgen van de reacties op hun voorspelling eigenlijk moeten inbouwen in diezelfde voorspelling.

Een van de fijne bloemen noemde de economiewetenschap een religie: iedereen gelooft iets anders en er is een charismatische voorganger nodig achter wie iedereen aanloopt om écht iets te veranderen. Dan wordt er al snel naar de politiek gewezen, maar aangezien we niet in een democratie maar in een mediacratie leven moeten we misschien eerder naar de kranten en de programma's kijken. Daar regeert echter meer en meer de waan van de dag, ontbreekt ten enenmale het overzicht, de diepgang en de brede blik.

'Nederlanders op drie na gelukkigste volk ter wereld', lazen we begin september in de Volkskrant. Commentaren, opinies, discussies. 'Nederlanders depressiefste volk van Europa', kopte dezelfde krant vorige week. Opnieuw reactie, analyse, debat. Niemand die de moeite nam om de onverenigbaarheid van beide berichten te belichten.* Het mediageheugen is in permanente staat van dementie als gevolg van een hardnekkige verslaving aan de roes van de hype.

Ook daarom moet een passant als Rutte niet elke keer weer zo opzichtig om consumentenvertrouwen schooien. Dan wordt hij de weerman die elke avond voorspelt dat morgen de zon gaat schijnen terwijl het elke dag weer blijkt te regenen. Als dan eindelijk daadwerkelijk de zon gaat schijnen heeft allang niemand meer de moeite genomen nog naar hem te luisteren. De politiek moet zich niet bezighouden met de mensen op te dragen wat ze zouden moeten doen, ze moet maatregelen doorvoeren waardoor de mensen vanzelf datgene gaan doen wat de politiek wil. Put your money where your mouth is.

Het is een illusie te denken dat consumentenvertrouwen op afroep bestelbaar is. Sterker: wie alsmaar roept dat de mensen meer vertrouwen moeten hebben in de economie terwijl alles om hen heen op het tegendeel wijst, zal niet alleen geen weerklank vinden maar ook het wantrouwen tegen zichzelf afroepen. Het consumentenvertrouwen zal pas toenemen wanneer politici de consumenten vertrouwen. Dan zullen vanzelf de consumenten ook de politici weer gaan vertrouwen.

* Alleen Bram Oostveen had het in de gaten, waarvoor dank.

Geen opmerkingen: