Waar: Theater aan de Parade, 's-Hertogenbosch
Wat: Het Stenen Bruidsbed
Wie: Het Nationale Toneel
In 2011 oogstte de toneelbewerking van Harry Mulisch' klassieker De aanslag (1982) veel lof, met zelfs een nominatie voor de Toneel Publieksprijs. Het Nationale Toneel zette zich nadien aan een bewerking van een andere evergreen van de in 2010 overleden auteur, Het stenen bruidsbed (1959), over de Amerikaanse oorlogsvlieger Norman Corinth die betrokken was bij het bombardement op Dresden en na de oorlog terugkeert naar de nog steeds in puin liggende stad.
In tegenstelling tot het meer rechttoe rechtaan vertelde De aanslag is Het stenen bruidsbed, zoals meer werken uit Mulisch' vroege periode, complexer gestructureerd en van een hoge taaldichtheid: veel metaforen, sterk symbolisch en gebruik makend van verschillende taalregisters, met het meest in het oog springend de cursief gedrukte 'homerische zangen' die het bombardement beschrijven.
Je zou verwachten dat de bewerking zich zou ontdoen van de overbodige stilistische ballast en meer op het verhaal zou focussen, maar niets is minder waar. Deze toneelversie kan zeer tekstgetrouw worden genoemd. Er staan vertellers op het podium die de tekst van de vertelstem uit de roman en de gedachten van de personages vertolken en de filosofische theorieën van Corinth - over tijd uitgedrukt in termen van ruimte, over historie en antihistorie - worden juist extra in de verf gezet door ze langzaam en met nadruk door de acteur (Jeroen Spitzenberger) te laten uitspreken.
Aardig is dat personages die in een bepaalde scène geen rol spelen soms toch op het podium blijven en dan als het ware bevriezen en letterlijk in de schaduw bivakkeren. Visueel valt er sowieso veel te genieten. Er is een hellend podium, de ondergrond bestaat uit schedels waarop planken liggen. Gedurende de voorstelling worden steeds meer planken uit de vloer gerukt, zodat nog meer schedels zichtbaar worden. Hoogtepunten zijn de homerische zangen, als de vijf bemanningsleden op een neerdalend ijzeren geraamte plaatsnemen en de vlammende zinnen in koor opdreunen, begeleid door het geronk van de vliegtuigmotor.
Ik vond overigens wel één significant verschil met de roman: Eugène, het verwijfde schandknaapje van de pensionhouder Herr Ludwig, schrijft in de roman met zijn vinger iets in de wasem die hij op het raam geademd heeft, maar er staat niet wát hij schrijft. In deze toneelbewerking wordt het raam op een scherm geprojecteerd en op de projectie is wel een tekst te zien, die de eerste woorden van de roman én van het stuk zijn: 'Een mens werkt, vrijt, slaapt' etc. Dit is een mooie vondst, die mogelijk zinspeelt op bestaande romaninterpretaties waarin wordt gesteld dat de auteur zichzelf in Eugène spiegelt.
Eugène wordt door een meisje (Sallie Harmsen) gespeeld, wat wel enige verwarring bij de massaal aanwezige scholieren veroorzaakte bij de vraag van Corinth 'Ben jij de zoon van Herr Ludwig?' Stefan de Walle is overtuigend als de joyeuze Alexander Schneiderhahn, personage dat menigmaal het publiek deed lachen. Een vreemde gewaarwording, omdat ik de roman geen humoristische component toedicht. Het is een diep in de geest ingrijpende en bij momenten emotionerende vertelling over schuld en onschuld, verovering en vernietiging, daders en slachtoffers, de paradoxen van goed en kwaad.
Dat alles is in 'Het stenen bruidsbed' overtuigend naar het toneel gebracht. Door de lengte van bijna drie uur en de bovengenoemde tekstgetrouwheid is het stuk een ware tour de force. Daardoor is het verhaal misschien moeilijk te volgen voor wie de roman niet gelezen heeft. Maar ja, wie gaat er dan ook naar een toneelbewerking als hij het origineel niet kent. Het mag een lovend oordeel over deze indrukwekkende voorstelling in ieder geval niet in de weg staan. Grandioos.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten