De helden van onze tijd?

De Franse premier Jean-Marc Ayrault heeft zijn ministers verboden nog langer een smartphone te gebruiken. Reden is de recente onthulling van de afluisterpraktijken die de Amerikaanse geheime dienst NSA erop nahoudt. De dienst zou toegang hebben tot vrijwel al het smartphonedataverkeer.

De ware essentie van een land wordt weerspiegeld door het functioneren van zijn geheime dienst, zei de Britse spionageschrijver John Le Carré. De drang van de Amerikanen om al het wereldwijde dataverkeer te controleren kan niet los worden gezien van 9/11. Sinds die verschrikkelijke dag is Amerika in essentie een land dat wanhopig probeert een volgende binnenlandse terreuraanval een stap voor te zijn.

De bescherming van burgers kan niet afdoende gebeuren zonder concessies te doen aan de privacy van burgers, zo luidt daarbij het credo. Dat is lang - pakweg de eerste tien jaar na de aanslagen - als aanvaardbaar gezien, maar de laatste paar jaar lijkt er een kentering opgetreden. Er heerst nu een stemming van ongenuanceerde afkeer van geheime informatie. Assange, Snowden, Manning, ze worden door menigeen als de helden van onze tijd gezien.

Mark Bowden plaatst daar in The Atlantic terecht kanttekeningen bij. 'The most famous leakers in American history were motivated not by a general opposition to secrecy but by a desire to expose specific wrongdoing.' De huidige klokkenluiders is het er echter niet om te doen specifieke misstanden binnen een concrete casus aan het licht te brengen: 'These are young people at war with the concept of secrecy itself, which is just foolish.' Het grondt in een naïeve, jongensboekachtige kijk op wereldpolitiek: 'It proceeds from a Julian Assange-influenced, comic-book vision of the world where all governments are a part of an evil plot against humanity.'

De onredelijkheid is groot en wordt gevoed door angst, die altijd deels irrationeel is. Als vliegangst ter sprake komt is er altijd wel iemand in de buurt die zegt dat de kans dat je een auto-ongeluk krijgt veel groter is dan dat je vliegtuig uit de lucht valt. Die persoon vergeet dan dat het niet alleen gaat om de kans dat het gebeurt, maar zeker ook om wat de gevolgen zijn als het gebeurt. Er is een meer dan redelijke kans dat je een auto-ongeluk overleeft, terwijl een vliegtuigcrash praktisch altijd fataal is.

Ik heb soms de indruk dat er ook zoiets aan de hand is in de kwestie van de bescherming van burgers versus de privacy van burgers. De kans slachtoffer te worden van een terreuraanslag is misschien vele malen kleiner dan de kans dat een geheime dienst onder het mom van burgerbescherming privacygevoelige informatie van mij onderschept, maar als er aanslag plaatsvindt, bijvoorbeeld omdat de geheime diensten dit door privacywetten niet hebben kunnen voorkomen, dan ben ik de pineut als ik net op de verkeerde plek ben, terwijl het nog maar de vraag is hoe 'dodelijk' het is als de Amerikaanse geheime dienst werkendeweg mijn mailtjes kan lezen.

Het is vooral de schimmigheid rond wat er precies met de verzamelde privacygevoelige informatie gebeurt die de discussie vaak zo ongericht maakt. De overheden kunnen via hun geheime diensten bij onze privégegevens, maar wat doen ze er vervolgens mee als je een doorsnee burger bent? Wat me meer zorgen baart is dat het überhaupt technisch mogelijk is, dat er bijvoorbeeld 'backdoors' zijn ingebouwd om betalingsverkeer te kunnen screenen. Als in wezen bonafide overheden het kunnen, dan kwaadwillende individuen en cellen dus ook.

Ieder jaar krijgen we aan de vooravond van de zomervakantie het advies vooral niet ons paspoort te laten kopiëren aan de hotelbalie omdat dat gekopieer het risico op identiteitsfraude zou vergroten. Makkelijk gezegd, maar wat is het alternatief? Je wilt toch een slaapplek 's nachts en hebt bovendien vaak al vooraf betaald. Moet je dan maar op straat slapen en de financiële strop voor lief nemen omdat er een niet te berekenen kans bestaat dat er een boef in de buurt is die er met de kopie vandoor gaat, al is het de hotelier zelf?

Tegelijk zijn de mensen die het hardst protesteren tegen de NSA-praktijken tevens de mensen die er niet over peinzen hun Facebook op te zeggen. Alsof je klaagt dat er te weinig tegen inbrekers wordt gedaan maar intussen wel weigert een goed slot op je deur te laten maken. Zo'n Alexander Klöpping debiteert bij DWDD gemoedelijk dat Facebook en Twitter alleen gratis kunnen zijn omdat die bedrijven alles van de gebruiker weten en zelfs minuut na minuut kunnen tracken waar hij zich bevindt. Verontrustend, zou ik zeggen.

Maar vervolgens gaat het gesprek alleen over aantallen 'followers' en de noodzaak van een beursgang, en niet over die merkwaardige combinatie van enerzijds slaafse onderwerping aan sociale mediabedrijven die het niet zo nauw nemen met de privacy van gebruikers en anderzijds ongenuanceerde idolatrie van figuren die op een dubieuze manier juist de klok luiden tegen de schending van privacy.