In werkelijkheid zal het formeren toch veeleer neerkomen op een moeizaam potje stratego. Behoedzaam manoeuvreren, soms een drieste vlucht vooruit, soms een terugtrekkende beweging. En dan maar hopen niet op een bom te trappen. Wel een potje stratego met heel wat minder stukken op het bord trouwens, want de afbraak van defensie kent geen grenzen. Daarbij komt ook de Joint Strike Fighter weer op tafel. De VVD wil verder met het project, de PvdA wil er uitstappen. Dan gaan de gedachten onwillekeurig terug naar Pim Fortuyn.
In 2001 had de Nederlandse regering tot deelname aan de ontwikkeling van de Joint Strike Fighter besloten. Begin 2002 komt dit echter op losse schroeven te staan, met de PvdA als splijtzwam: het kabinet - mét PvdA - spreekt zich uit voor de JSF, maar de Kamerfractie van de sociaaldemocraten is verdeeld. Zo stelt parlementariër Frans Timmermans expliciet de deelname van Nederland aan het project ter discussie (saillant detail: Timmermans wordt nu genoemd als toekomstig minister van BuZa!). Fractieleider Ad Melkert laat echter weten dat de PvdA voorstander is van participatie, waarna Timmermans zich loyaal verklaart aan Melkert. Maar loyaliteit is blijkbaar wind, want kort daarna is Timmermans toch weer tegen. Prompt verklaart nu ook Melkert dat de PvdA-fractie tegen zal stemmen. Zoveel gedraai duizelt het kabinet, dat dan maar besluit een definitieve beslissing over de verkiezingen heen te tillen.
De mythe wil dat Pim Fortuyn pertinent uit het JSF-project wilde stappen. Na zijn dood stemde de LPF echter voor participatie. Al op 4 juni 2002, nog geen drie weken na de verkiezingen, gaat de nieuwe Tweede Kamer akkoord met het reeds door Paars II voorbereide besluit tot deelname. Van de 93 Kamerleden van VVD, CDA en LPF stemmen er 84 voor - waarvan 25 van de 26 LPF'ers -, ruim voldoende voor de meerderheid. Op 17 juni, ruim een maand vóór Balkenende-I geïnstalleerd wordt, schrijft Nederland zich officieel in voor het project en een bijdrage van 800 miljoen dollar aan de ontwikkelingskosten. Al gauw wordt de rol van Mat Herben, defensiewoordvoerder en na de moord tijdelijk partijleider, met wantrouwen bekeken; er zou een geur van beïnvloeding hangen rond de als vliegtuigspotter hobbyende Herben. Een marionet van de vliegtuigindustrie wordt hij genoemd.
Vooral de populaire cultuur is met deze versie van de geschiedenis aan de haal gegaan, natuurlijk vanwege de complottheorieën die eraan gelinkt konden worden: omdat Fortuyn tegen de JSF was moest hij uit de weg worden geruimd. In de film 06/05 (2004) van Theo van Gogh speelt een lobbygroep voor de JSF een grote rol in de moord. Die film was gebaseerd op de thriller De zesde mei (2003) van Tomas Ross. In beide werken wordt aan Herben een dubieuze rol toegekend. Ook in De koning van Nederland (2002), Bert van der Veers in recordtempo geschreven 'true fiction' over Fortuyn, kwam deze complottheorie al voor.
Maar ook serieuzere scribenten opteren voor die versie van de geschiedenis. Zo schrijft Joost Zwagerman eind 2002 dat Herben 'het door hem zo geheiligde gedachtegoed van Pim Fortuyn nu al met voeten treedt', bijvoorbeeld met de 'nu mede dankzij de LPF gesloten deal over de Joint Strike Fighters', die lijnrecht in zou gaan tegen de wil van Pim: 'Fortuyn was in de verkiezingstijd tegen het over de balk gooien van die achthonderdvijftig miljoen euro die het JSF-project opslokt. Bovendien was hij voor radicale inkrimping en zelfs opheffing van de landmacht. Het is wel erg onwaarschijnlijk dat Fortuyn met de besparing die die opheffing zou opleveren, vervolgens de luchtmacht had willen spekken.' (Het wilde westen. Nederland 2001-2003, 2003, p. 121)
Hoe zat het nu? In De puinhopen van acht jaar Paars (2002), Fortuyns laatste boek en het officieuze verkiezingsprogramma van de LPF, komt de hele JSF niet voor. Wel had hij al als lijsttrekker van Leefbaar Nederland deelname aan het project al verspilling van belastinggeld genoemd. In De puinhopen neemt Fortuyn op het gebied van defensie nog steeds enkele zeer radicale standpunten in: 'Opheffing van de Koninklijke Landmacht'; 'Opheffing van de Koninklijke Luchtmacht'. Met dat tweede standpunt ben je ook automatisch tegen de aanschaf van de JSF. Zelfs voorstander Herben lijkt daar niets aan te kunnen veranderen.
Kort voor de verkiezingen wordt Herben benaderd door officieren van de luchtmacht, die hem voorrekenen dat een deel van de ontwikkelingskosten binnen de bestaande begroting van defensie gedekt kan worden, namelijk door de aanschaf van nieuwe artilleriewapens uit te stellen. Herben was echter altijd al voorstander en hoeft dus niet overtuigd te worden. De krantenberichten laten niettemin zien dat Fortuyn zelf kort voor de moordaanslag zijn standpunt met betrekking tot de JSF weldegelijk heeft gewijzigd.
'VS pleit bij Fortuyn voor JSF' kopt de Haagsche Courant op 4 mei, twee dagen voor de moord dus. Fortuyn zou de Amerikaanse ambassadeur in Nederland over de vloer hebben gehad. Fortuyn wordt dan geciteerd: '"Als je de centen hebt mag je wel een gokje wagen. Want je onderneemt als je meedoet met de bouw van de JSF. Ik wil dit project niet financieren ten koste van de staatsschuld, maar als het binnen de begroting van defensie kan, wordt het een ander verhaal", aldus Fortuyn.' Ook zegt hij nog: 'Ik hecht aan een goede relatie met de VS, ook al omdat Nederland daar de tweede investeerder is. We zullen de JSF uiteindelijk ook wel nodig hebben.'
Fortuyn wás dus al honderdtachtig graden gedraaid, een na 6 mei 'het gedachtegoed van Fortuyn met voeten tredende' Herben, zoals Zwagerman het deed voorkomen, is onzin: Herben voerde de meest recente wil van Fortuyn uit. Wel een wil die hem zelf heel goed uit kwam, maar toch. De thrillerschrijvers hadden hun complot echter al te pakken. En ook Theo van Gogh was niet te beroerd het vuurtje nog eens verder op te poken. Nota bene tegenover Harry Mens, in de eerste aflevering van Business Class na de moord, beweerde Van Gogh doodleuk dat Herben steekpenningen zou hebben aangenomen. Zo kon het gebeuren dat ook de vredesbeweging al kort na de moord een citaat van, naar eigen zeggen, Mat Herben uit de Haagsche Courant van 4 mei weet te vissen: 'Als je de centen hebt mag je wel een gokje wagen. Want je onderneemt als je meedoet met de bouw van de JSF.' Maar dat was dus een citaat van Fortuyn.
En Fransje Timmermans? Die is de voorbije tien jaar gewoon door blijven draaien. WikiLeaks-documenten onthulden dat Timmermans in 2007 de Amerikaanse ambassadeur had verzekerd dat de PvdA zou instemmen met de aanschaf van de inmiddels ontwikkelde JSF-toestellen. Maar eerder dit jaar, met nieuwe verkiezingen in het verschiet, was de partij toch weer tegen. Benieuwd wat Timmermans straks als kabinetslid gaat doen. Als hij een consequente draaier is, zijn hij en de PvdA dan weer vóór. Formeren is levend stratego, benieuwd of Timmermans straks met de vlag gaat zwaaien...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten