Lezen, lezen, lezen #16

Rob Wijnberg - Nietzsche en Kant lezen de krant. Denkers van vroeger over dilemma's van nu (2009), 282 blz.
In het bericht '2009 voor de vuist weg' schreef ik onder het kopje 'alomtegenwoordig': 'Nico Dijkshoorn'. De corpulente columnist lijkt voor elke krant en elk tijdschrift drie columns per week te schrijven. Een goede tweede zou Rob Wijnberg zijn geweest. De jonge Wijnberg werd en wordt wijd en zijd geprezen om zijn columns en artikelen in NRC.Next; een nieuw talent zou zijn opgestaan. Vervolgens verscheen hij - ik zou haast zeggen: vanzelfsprekend - in allerlei tv-programma's als commentator, deskundige en zelfs tafelheer. Dat laatste was niet zo'n succes. Wijnberg kan zich beter tot het schrijven beperken. In Nietzsche en Kant lezen de krant zijn populair-filosofische mini-essays over maatschappelijke kernthema's gebundeld. De stukken zijn maximaal 5 pagina's groot en hebben steeds dezelfde opzet: Wijnberg signaleert een trend of thema in het publieke debat, graaft in zijn geheugen naar een daarop aansluitend primair filosofisch werk en past dit toe op het onderwerp. De korte analyses zijn zonder uitzondering helder, verfrissend en zinnig. Zo laat Wijnberg zien dat Wilders' principiële onderscheid tussen de islam en moslims niet vol te houden is en dat meer keuze niet automatisch leidt tot meer keuzevrijheid. Een bedenking is dat zo nu en dan de wijsheid van deze of gene filosoof wel interessant is op abstract-theoretisch niveau maar in de (pragmatische) politieke praktijk weinig zoden aan de dijk zet. En de als uitsmijtende kwinkslagen bedoelde slotzinnen verworden door hun repetitieve karakter tot een ergerlijke kunstgreep. Wijnbergs onbevangen maar gedegen deconstructies van politieke dogma's en hype's zijn echter zonder uitzondering nuttige bijdragen aan de publieke opinievorming.

Nop Maas - Gerard Reve. Kroniek van een schuldig leven; 1: De vroege jaren 1923-1962 (2009), 752 blz.
Reve-biograaf Nop Maas maakt van zijn levensbeschrijving van Gerard Kornelis van het Reve een megalomaan project. De biografie zal maar liefst drie delen beslaan, en deel 1 is al ruim 700 pagina's dik. Maar dan heb je ook wat: Gerard Reve. Kroniek van een schuldig leven 1 is een prachtboek. Maas slaagt er met zijn sobere doch meeslepende schrijftrant in de volle 700 bladzijden te boeien. We leren de jonge Reve kennen als een begaafde maar onzekere en dikwijls neurotische adolescent, als Frits van Egters ten voeten uit dus. De eerste helft van het boek is interessanter dan de tweede, maar dat ligt niet aan Maas. Lezen we aanvankelijk nog over een merkwaardige jeugd en een enerverende entree in de literatuur, na het midden is het een aaneenschakeling van reisjes naar Engeland en wisselende contacten met 'flikkers', zoals Maas onbekommerd schrijft. Grappig is ook dat er in het begin een paar keer sprake is van een vrouw die Wim heet, maar dat terzijde. De vlotte stijl en compositie gaan helaas wel ten koste van de zorgvuldigheid. Vaak is niet duidelijk uit welke bron Maas citeert, regelmatig gaat hij wat al te makkelijk af op een mondelinge bron die zich iets herinnert wat 60 jaar geleden plaatsvond, en soms laat hij zich te veel meeslepen in zijn enthousiasme. Zo werd ik geprikkeld door het kopje 'Zelfmoordpoging', maar al gauw bleek dat de jonge Reve ooit in een vlaag van nijd uit de klas was gerend en vanaf een brug in de gracht was gesprongen. De briefwisseling Reve-Hermans speelt uiteraard een prominente rol en ergens oordeelt Maas dat het hier de twee grootste naoorlogse schrijvers betreft. Akkoord, een biograaf heeft de vrijheid zijn eigen mening te ventileren. Maar dat Mulisch dan geheel ontbreekt in het register, terwijl hij toch een aantal maal genoemd wordt in de tekst, vind ik dan weer minder acceptabel. Als een soort van collateral damage krijgen ook de figuren rondom Reve nieuw reliëf. Broer Karel komt er slecht uit tevoorschijn: als een nare, pedante kerel. Hanny Michaelis daarentegen, Reve's echtgenote, wekt onvermijdelijk ieders sympathie. Ze moet met lede ogen aanzien hoe Gerard openlijk de buitenechtelijke, promiscue herenliefde bedrijft. Ze houdt zich sterk en berust moedig in haar lot. Gerard Reve. Kroniek van een schuldig leven 1 is zo bovenal een monument voor Hanny Michaelis.

Erwin Mortier - Avonden op het Landgoed. Op reis met Gerard Reve (2007), 125 blz.
Toen Erwin Mortier nog geen bekende schrijver was kwamen hij en zijn partner (Mortier schrijft 'mijn man') Lieven Vandenhaute regelmatig over de vloer bij Gerard Reve en Matroos Vosch. Reve was oud, eenzaam en aan de drank. Vaak trok hij zich terug op zijn 'Geheim Landgoed' in Frankrijk. Mortier en man vergezelden hem tijdens een van deze verblijven en de schrijver in spe hield er een dagboek bij. Jaren later, na het overlijden van Reve, besloot Mortier dit verslag, sterk bewerkt, te publiceren, maar niet na zorgvuldige deliberatie: 'Zelf heb ik me voorgehouden dat de jaren zouden uitwijzen of dit geschrift van belang kan zijn voor de nagedachtenis van Gerard Reve en, niet het minst, een diepere appreciatie van zijn oeuvre.' Een afweging die een wrange ondertoon krijgt na lezing van het boekje. Gerard Reve rijst eruit op als een voortdurend dronken, totaal krankzinnige zielenpoot. Hij is de twee Vlamingen steevast tot last en na een aantal dagen bekennen ze hem liever kwijt dan rijk te zijn. 's Nachts staat hij in beschonken toestand op de slaapkamerdeur te bonken, de schunnige toespelingen zijn niet van de lucht en de geliefden gaan elke avond naar een nabijgelegen dorp om te poepen omdat Reve het jarenlang niet zo nauw heeft genomen met de hygiëne en de sanitaire voorzieningen. Avonden op het landgoed schetst zo een ontluisterend portret van de oude Reve. En toch krijgt het boekje nooit het karakter van een afrekening. Mortier ontmythologiseert zijn idool, maar hij is daar zelf net zo misnoegd over als de lezer zal zijn. Zo wekken de pijnlijke beschrijvingen toch ook medelijden op. Met Kroniek van een schuldig leven 1 en Avonden op het landgoed heb ik nu over begin en einde van Gerard Reve gelezen. Laat die twee volgende delen maar komen.