De leeslijst #26

Nico Dijkshoorn - De tranen van Kuif den Dolder Een van de kenmerken van de retro-hype is de hausse aan 'I Love...'-programma's waarin op een jaar of een decennium wordt teruggeblikt door 'sterren' die toen jong en/of beroemd waren. Zij worden en profil in beeld gebracht, herinneringen ophalend waarvan je weet dat minstens de helft scripted is. Dit procédé parodieert Nico Dijkshoorn in zijn eerste roman De tranen van Kuif den Dolder. 'Betrokkenen' vertellen het verhaal van Kuif den Dolder, een doodgewone jongen die plotseling stervoetballer werd bij een miserabele amateurvoetbalclub en even snel weer verdween als hij gekomen was. Zijn naam doet denken aan namen als Bertus de Harder en Bok de Korver, mythische helden uit de oertijd van het topvoetbal. De roman speelt zich dan ook af in 1959 of 1960, blijkens een verwijzing naar Mulisch' Stenen bruidsbed, dat in de verhaalwerkelijkheid net verschenen is. Kuifs teamgenoten dragen kolderieke namen als Zweep Dukels, Kuitje Ruwiel, Schuit den Bever en Dikkie van der Tol. Verder passeert een bonte stoet aan bekendheden de revue, door de auteur in enkele zinnen neergezet middels een typische Dijkshoorn/Kouwes-omschrijving. Yoko Ono is 'die Japanse pygmee', Jan Wolkers is die 'met die bos bedorven taugé op zijn hoofd'. En dan 'die dinges, [...] met die motor, die met die pet. Kom, hoe heet hij. Die je nooit verstaat. Precies, Ikjan Cremer heette hij.' In de rust van kampioenswedstrijd treden artiesten op: 'Een van die zangers had zich zelfs Thé Lau genoemd. Dat was een verwijzing naar de thee in de rust.' Allemaal heel kolderiek, maar het verhindert Dijkshoorn enigszins een een zelfstandige roman af te leveren. Het blijft toch meer iets houden van een extra lange column, ook door alle grapjes en de kritiek op hedendaagse fenomenen. Deze zaken hebben de overhand op het verder onderhoudende, jongensboekachtige verhaal. [***]

Ivan Gontsjarov - Oblomov Ilja Iljitsj Oblomov is een van de beroemdste personages uit de wereldliteratuur. Samen met collega's als Quichot en Gargantua heeft hij als eigenschap, als karaktertrek het woordenboek gehaald. Een oblomovistisch iemand is niet lui, dat zou te makkelijk zijn. Hem is het onmogelijk daadwerkelijk ergens aan te beginnen, in actie te komen. De wil is er misschien wel, de mentale kracht ontbreekt. Oblomov bestaat uit vier delen. Het hele eerste deel, dat zo'n 200 pagina's telt, komt Oblomov zijn bed niet uit. Dit deel is veruit het boeiendste en fascinerendste deel van de hele roman. De lezer ontwikkelt er gaandeweg een enorme sympathie voor Oblomov, omdat uiterst subtiel duidelijk wordt gemaakt dat hij geen lamzak is, geen parasiet in de kwade zin van het woord. Oblomov beschikt over een nobel karakter, zijn onvermogen in actie te komen heeft alles te maken met zijn jeugd. Dit blijkt uit 'Oblomov's droom', een lang fragment dat aan de basis lag van de 540 pagina's dikke roman en dat ook eerder verscheen. Uit dit saaie, maar cruciale hoofdstuk blijkt dat Oblomov een gelukkige, zorgeloze jeugd heeft gehad. Een diep gewortelde weemoed naar die tijd doet hem enorm gebukt gaan onder de alledaagse zorgen en verantwoordelijkheden die de volwassenheid met zich meebrengt. Vanaf deel twee komt Oblomov zijn bed uit, onder invloed van zijn vurige liefdesaffaire met de energieke Olga. De roman wordt hier ineens minder onderhoudend, de lange gesprekken over de invulling van de liefde deden me soms denken aan de ellenlange conversatie tussen Paul en Miriam in D.H. Lawrence' Sons and Lovers. Gelukkig krijgt de roman aan het eind weer de nodige spanning terug, wat het dorre middenstuk compenseert. Gontsjarovs klassieker bevat niet de zwier, de avontuurlijkheid en de veelomvattendheid van Oorlog en vrede, maar Oblomov maakt dat je je nog sterker afvraagt hoe mensen ooit kunnen accepteren dat ze volwassen moeten worden. [****]

Primo Levi - Is dit een mens In de uitgebreide literatuur geschreven door joden die de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd, als gevangene of als onderduiker, is deze van Levi misschien wel het oerboek. Is dit een mens (zonder vraagteken, want geen vraag; de juiste vertaling zou zijn 'als dit een mens is...') maakt indruk op een kille, sluipende manier. Geen diep gevoeld medelijden maakt zich van je meester tijdens de lectuur, en dat is precies wat Levi beoogde, naar ik meen. Je verwacht een emotioneel relaas van een Auschwitz-overlevende, maar wat je voorgeschoteld krijgt is een klinisch verslag van een Italiaanse jood die door zijn hoog opleidingsniveau het 'geluk' heeft een 'bruikbare' jood te zijn en daardoor te werk gesteld wordt. De beschrijving van de economie in het kamp (zwarthandel, ruilhandel, etc.) is al even ontwrichtend voor het beeld dat je uit films en andere boeken hebt van kampbewakers en hun slachtoffers. De flaptekst meldt dat ondanks de objectieve verslaglegging tussen de regels door de stem doorklinkt van een man die tot in zijn merg gekrenkt is, maar zo las ik het niet. Dikwijls wordt beschreven hoe de geïnterneerden hun identiteit verliezen, geen 'mens' meer zijn. Ik denk dat Levi wilde dat je je als lezer net zo vertwijfeld en ontheemd ging voelen. Pas dan is een vleugje identificatie mogelijk en daarmee het pijnlijkste en dus meest waarlijke mededogen. Met zijn trefzekere stijl en verteltempo raakt Levi je in je ziel. Elke zin is loodzwaar en puntgaaf. De vele allusies op Dante's Goddelijke komedie maken Is dit een mens net zo goed een literair geconstrueerde roman als een authentiek document. Dat de gebeurtenissen in de concentratiekampen een historisch feit zijn, is daar niet in tegenspraak mee, integendeel. Ze zijn zo onvoorstelbaar dat alleen het unheimliche ze realistisch maakt. [*****]

Jan van Loy - De heining Beschrijving van het leven in een villawijk waarin de bewoners denken hun samenleving leefbaar te houden door de wijk hermetisch af te sluiten voor mensen die er niet horen. Uiteraard zit het bederf binnenin en houdt de omheining geen stand. Metafoor voor de feilen van de huidige veiligheidsmaatschappij? [***]

Marcel Möring - Het beloofde leven Novelle als intermezzo bij het grote romanproject van Möring, waarvan Dis de magistrale opening vormde. Dit werkje mist vanzelfsprekend de ambitie en grootsheid van Dis en In Babylon. Cruciaal is dat een van de hoofdpersonen uit Dis, Marcus Kolpa (geboren Polak), in Het beloofde leven ontdekt dat zijn vader mogelijk Herman Hollander was, en die kennen we weer uit In Babylon. [***]

John Osborne - Look Back in Anger Dit toneelstuk legde samen met Colin Wilsons essay The Outsider de basis voor de stroming van de Angry Young Men, schrijvers die hun werken bevolkten met uit de arbeidersklasse afkomstige universitairen die zich noch in hun oude, lage milieu noch in hun nieuwe, elitaire milieu thuisvoelen. Look Back in Anger is een claustrofobisch stuk; de woede en verbittering spatten van de pagina's af. [****]