Weerzinwekkend

Gisteren waren bij Pauw & Witteman o.a. Freek de Jonge en Peter R. de Vries te gast. Dat leverde weerzinwekkende televisie op.

De Vries was te gast om te praten over Joran van der Sloot. Hij is na de opzienbarende uitzending niet opgehouden de gangen van de neocrimineel na te gaan. Van der Sloot is van vaders centen in Thailand gaan wonen, officieel om te studeren. Dat is natuurlijk ontzettend saai en bovendien verre van stoer, en daarom intendeert Joran wat bij te beunen middels de export van Thaise seksslavinnen.

De Jonge was onder het stof vandaan gehaald omdat hem een oeuvreprijs is toegekend. Dat onderwerp kon echter niet aangesneden worden omdat De Jonge het opnieuw niet kon laten uit zijn slof te schieten tegenover een andere tafelgast. Tijdens het vraaggesprek tussen de gastheren en De Vries zagen we De Jonge al steeds dieper wegzakken in zijn colbertje. De Vries kreeg vervolgens de volle laag.

Freek vond het allemaal 'weerzinwekkend'. En 'beneden alle peil'. En De Vries ging 'over lijken' en was een lafaard door alleen ongevaarlijke crimineeltjes aan te pakken.

'Moet ik hier nog serieus op ingaan?' vroeg De Vries. De Jonge gaf zelf antwoord: 'Nee, want er valt niet serieus op in te gaan.' Geen discussie, want ik heb toch gelijk.

Witteman besloot in te grijpen: 'Freek, wat is het bezwaar als een journalist aantoont dat een Nederlander in Thailand probeert een vrouwenhandel op te zetten en door het ontmaskeren daarvan waarschijnlijk dat verhindert?' Freek begon te schokschouderen. Tsja, hij zou zelf naar justitie zijn gegaan.

Juist. Ze zien De Vries al aankomen. Justitie ziet De Vries als een concurrent, als een hardnekkige luis in de pels van het apparaat. Als het van justitie had moeten afhangen, zaten de twee van Putten nog steeds achter de tralies. En pas na De Vries' uitzending werd de zaak Holloway heropend.

Bovendien is De Vries een misdaadverslaggever. Een verslaggever is iemand die verslag uitbrengt voor een krant of ander medium. Elke journalist - en zeker die van het type De Vries - heeft naast het brengen van nieuws tevens als taak machthebbende instanties kritisch te volgen. De wetgevende macht, de politiek dus, maar ook de handhavende macht, het justitieel apparaat. De Vries is natuurlijk een patjepeeër, maar men kan toch moeilijk tegenspreken dat hij beide taken effectief vervult.

Freek vindt dat hij dat wel kan. Freek behoort tot de clique van uitgerangeerde maatschappijbeschouwers die ergens in de jaren zeventig van de vorige eeuw voor het laatst de vinger op de tijd wisten te leggen. Voortmurmelende figuren die nog steeds niet doorhebben dat we in een uitdijende informatiemaatschappij leven waarin de audiovisuele en digitale media een niet meer weg te denken onderdeel van onze samenleving zijn geworden.

Een samenleving waarin de pulpzender SBS 6 even alomtegenwoordig is als de 'krities rode' VARA. Misschien wel alomtegenwoordiger. Alles draait om het plaatje, de kekke 'look', het aantal glitters op de jurk, de spraakmakendheid, het liefst 'levensgevaarlijk'. 'Spectaculair' is ongetwijfeld kort na 'de', 'het' en 'een' het meest voorkomende woord op SBS.

Blijven steken bij die uiterlijke schijn, bij de vorm, is een bewijs van je eigen onmacht om je bewustzijn (De Vries had het steeds over 'awareness') daaraan aan te passen. Zoals zo vaak wordt de vorm weer aangevallen, niet de inhoud. Omdat de vorm ook zoveel makkelijker aan te vallen is. De Tweede Kamer is daar het duidelijkste voorbeeld van. De vorm van het debat wordt daar dikwijls in mum van tijd het onderwerp van debat.

Toen Freek nog aan de top stond stelde ook hij kwalijke zaken aan de orde. In 1978 ging hij met vaste partner Bram Vermeulen touren om te protesteren tegen het regime in Argentinië. Oranje mocht niet naar het WK, het zou medeplichtig zijn aan moord en verdwijning wanneer het wel zou gaan.

Freeks metier was het cabaret, de kleinkunst. Voor de scherpe toon en engagement in zijn liedjes en voorstellingen is hij menigmaal gelauwerd. Zijn fout is nu dat hij zijn eigen manier van werken projecteert op De Vries. Maar journalistiek is geen kleinkunst, laat staan kunst. De vorm is veelal maar vorm, uiterlijke aankleding. De Jonge mag wel een prijs boven zijn hoofd tillen als hij voor zijn maatschappijkritische liedjes geëerd wordt. De Vries mag dat niet met de Emmy. Freek valt niet alleen de vorm van De Vries' verslaglegging aan, hij verschanst zich even makkelijk binnen de vorm van zijn eigen werk. Hij had immers ook meteen naar justitie kunnen gaan toen eind jaren zeventig de gang van zaken in Argentinië hem niet aanstond, of naar Argentinië zelf.

Maar hij schreef er een liedje over.

Dat mag, dat is een geëigende manier om op veilige afstand iets aan de kaak te stellen. En er nog populair en prijswinnend mee te worden ook. Kwalijke reuk stijgt echter op wanneer vanuit dat bolwerk diegene die in feite precies hetzelfde doet maar voor wie de vorm niet meer is dan noodzakelijke (lees: door de omroep gekozen) aankleding, die opereert binnen een ander metier, wordt aangevallen en op de koop toe ook nog wordt beschuldigd van lafheid.

'Het gaat om intelligentie', zei Freek ook nog. De schoen past sommige mensen.