Een verzwelgende ijzeren zee

Laatst verscheen op teletekst het bericht dat Keane-zanger Tom Chaplin succesvol afgekickt is van zijn drugs- en drankverslaving. De Brit liet zich opnemen in een kliniek ten tijde van de promotietour voor het tweede Keane-album Under the Iron Sea. Volgende maand verschijnt het langverwachte derde album, dat Perfect Symmetry gaat heten. Het thema van die plaat zal zijn dat "mensen wat aardiger voor elkaar moeten zijn". Deze late John Lennon-thematiek belooft weinig goeds. Het vorige album kende wat dat aangaat een veel donkerder sfeer. Chaplin verwijst ook terug naar dit album als zijn persoonlijke problematiek ter sprake komt: "Ik heb die donkere periode nu afgesloten en verwijs iedereen naar Under the Iron Sea om te begrijpen door welke hel ik ben gegaan."

Ik vond en vind Under the Iron Sea een heel mooi album. Juist de sombere en bij vlagen wanhopige sfeer die het uitademt, maken diepe indruk. Liedjes variëren van lichtgrijs tot het diepste zwart. Laat ik Chaplins advies eens ter harte nemen en door middel van het album erachter proberen te komen hoe zijn hel eruit zag. Die hel is mijns inziens geconcentreerd in 6 of 7 nummers: 'Atlantic', 'Is It Any Wonder?', 'A Bad Dream', 'Hamburg Song', 'Crystal Ball', 'Try Again' en het titelloze instrumentale intermezzo. De andere nummers verwijzen in mindere mate naar Toms problemen, al zijn er wel raakpunten. 3.Nothing in My Way adresseert een Ander, bijvoorbeeld in de mooie zin For a lonely soul, you're having such a nice time. Die ander pretendeert eenzaam te zijn, maar de ik weet wel beter. 4.Leaving So Soon? heeft qua muziek en vooral qua zang meer een vragende of berustende ondertoon. Zie bijvoorbeeld de schitterende regels You must think I'm a fool / So prosaic and awkward and all, waarin dat "and all" heel knap terugverwijst naar "prosaic". Ook proef ik meer wilskracht in dit nummer: [...] if you don't need me / I don't need you. 7.Put it Behind You spreekt eveneens een ander toe, dit keer bemoedigend: Time will help you out / Better put it behind you now / You better put it behind you now. Het experimentele 10.Broken Toy - dat inderdaad muzikaal wel ergens doet denken aan een kapotte draaidoos - legt de schuld eenvoudigweg bij het ouder worden: I guess I'm a toy that is broken / I guess we're just older now. 11.The Frog Prince is een virtuoos staaltje de vloer aanvegen met een vuilbekkende rivaal die iets te overmoedig is geweest in het neersabelen van Keane (concreet: Johnny Borrell van Razorlight)

Tom Chaplin vind ik zoals gezegd echt terug in de zes genoemde nummers. Het album opent ijzersterk met het neerslachtige 1.Atlantic. Een dreunend drumritme wordt ondersteund door dreigende pianotonen. Chaplin zingt alsof hij zeer vermoeid en sterk vereenzaamd is, wat ondersteund wordt door de tekst: I don't wanna be old and sleep alone / An empty house is not a home / I don't wanna be old and feel afraid. Hij is wanhopig op zoek naar licht aan het eind van een diepzwarte tunnel. Dit laatste komt mooi naar voren wanneer de muziek plotseling overgaat in een soort droomstemming en de tekst de desperate wens verwoordt te ontsnappen aan de puinhopen: I need a place / That's hidden in the deep / Where lonely angels sing you to your sleep / Though all the world is broken. 2.Is It Any Wonder? sluit daar dicht bij aan, al is de muziek hier eerder opzwepend en onstuimig. Dit verwijst wellicht naar de emotionele achtbaan waarin een verslaafde zich bevindt (zie ook de clip). De tekst laat niets aan duidelijkheid te wensen over: I.. I always thought that I knew / I'd always have the right to / Be living in the kingdom of the good and true. Twee thema's uit de opener keren hier terug, nl. de vermoeidheid en de angst: Is it any wonder I'm tired? [...] Is it any wonder that I feel afraid? Ook de eenzaamheid is te herkennen, in dit specifieke geval het ontbreken van een wederhelft: Sometimes I get the feeling that I'm / Stranded in the wrong time / Where love is just a lyric in a children's rhyme, a soundbite.

Zeer intens is 5.A Bad Dream. Opnieuw een wat trage, vermoeide zang die begeleid wordt door triestig klinkende muziek. Eenzaamheid en - wederom - de alles zinloos makende vermoeidheid zijn prominent aanwezig, geconcentreerd in het refrein: I wake up, it's a bad dream, no one on my side / I was fighting / But I just feel too tired to be fighting / Guess I'm not the fighting kind / Wouldn't mind it / If you were by my side / But you're long gone. Ook het terugverlangen naar het gelukzalige verleden is mooi verwoord in de bridge: I don't even know / My strange old face / And I'm thinking about those days. Het absolute hoogtepunt (of, wat Chaplin betreft: dieptepunt) is de 6.Hamburg Song. Een in en in triest nummer. Zeer kalm, zeer minimalistisch qua muzikale begeleiding. Hier komt ook een ander motief tot uitdrukking: de slechte invloed van de sterrenstatus: I don't wanna be adored / Don't wanna be first in line / Or make myself heard. De eenzaamheid is groter dan ooit, terwijl er juist behoefte is aan iemand met een opbeurende invloed: Just shine, shine, shine / Shine a little light / Shine a light on my life / And warm me up again. Na de voortreffelijke pianosolo komt de absolute verkilling en verstening even simpel als intens tot uitdrukking: Say a word or two to brighten / My day.

Het verborgen, instrumentale nummer verbind ik altijd weer met de titel van de plaat. Je moet het beluisteren om dat te kunnen beamen: het klinkt echt als een ijzeren zee. Hoge, dreigende, verzwelgende golven en het piepende, krakende geluid van schurend ijzer. In de successingle 8.Crystal Ball worden wederom vragen gesteld naar zin en nut: Oh, crystal ball, crystal ball / Save us all / Tell me life is beautiful. De heideggeriaanse geworpenheid dringt zich op en hoop is ver weg: I don't know where I am / And I don't really care / I look myself in the eye, there's no one there / I fall upon the earth / I call upon the air / but all I get is the same old vacant stair. De persoonlijkheidsverandering die een verslaving met zich meebrengt, is onderwerp van bezinning in het gevoelige 9.Try Again: What I was isn't what I am / I'd change back but I don't know if I can. En wederom is er iemand nodig die de ik uit de put trekt: God I wish you could see me now / You'd pick me up and you'd sort me out.

Samenvattend was Tom Chaplin vooral vereenzaamd en vertoonde hij kenmerken van depressiviteit, zoals extreme vermoeidheid en lethargie, wanhoop en een intens terugkijken en -verlangen naar het gelukzaligere verleden. Nu schijnt de zanger er dus weer bovenop te zijn en dat moet tot uitdrukking komen in de hernieuwde Lebensbejahung op Perfect Symmetry. Een verslaving is een vervelend, treurig fenomeen en we moeten dan ook blij zijn voor Tom Chaplin dat hij weer beter is, maar uit die donkerzwarte periode is wel een fenomenaal album voortgekomen. Daar ben ik - hoe grof het ook mag klinken - de drugs en de drank toch ergens wel dankbaar voor.