Brabants ketierke

Brabant is in het nieuws vandaag.

Dialect

Vanavond staat Lingo in het teken van het Brabantse dialect. Deze term is op zich ongelukkig gekozen, hét Brabantse dialect bestaat net zo min als dé Nederlander bestaat (of misschien is Jeroen Brouwers wel dé Nederlander). Het befaamde televisiespelletje heeft vanavond voor de tienletterwoorden voor de verandering eens Brabantse woorden gebruikt. De uitzending begint om 19.00 uur. Voor wie dan Man bijt hond kijkt (wat ik kan begrijpen), of voor wie dit bericht na de betreffende uitzending leest: lees hier een korte impressie van de Heise deelnemers.

Landschap

Op de opiniepagina van het Brabants Dagblad staat vandaag een stuk van opinieredacteur René van der Lee over de vermeende verdwijning van het Brabantse landschap. Hij gaat in op de ruimtelijke plannen van de provincie om stedelijke bebouwing en onaangeroerd platteland nauwgezet gescheiden te houden. Zij gaan hierbij tegen een rapport van het Ruimtelijk Planbureau in. Dat rapport noemt de scheiding cliché, achterhaald. De realiteit rekent af met de wensdromen. Men wijst op de invloed van (rand)stedelingen op de inrichting van het Brabantse platteland. Deze stedelingen komen dolgraag in zo'n ouderwetse boerderij wonen, maar toveren het erf in mum van tijd om tot een plek waar alle sporen van vroeger zijn verdwenen. Toch zijn er volgens Van der Lee nog genoeg gebieden in Brabant die nog typisch Brabants zijn, nog duidelijk de plattelandse sfeer ademen die hun doen verschillen van de Randstadse stedenwolk.
Van der Lee haalt Dries van Agt aan, die in 2003 in een uitzending van Zomergasten de kijkers een clipje liet zien waarin de in 1995 gestorven zanger Ad de Laat door een typisch Brabantse omgeving liep. De bijbehorende muziek was het nummer 'Brabant, ge verandert' van De Laat. Helaas kan ik de uitzending niet terugzien, want dat nummer is inderdaad schitterend. Het beschrijft de veranderingen die het Brabantse land heeft ondergaan en, vooral, hoe jammer maar ook onontkoombaar dat is.

Brabant

Het lied van De Laat vind ik zo mooi door de melancholische toon van tekst en muziek. Het lied besluit met een retorische vraag: zullen de kinderen van nu ooit beseffen dat de gedaanteverandering van Brabant de prijs is die wij voor onze huidige welvaart hebben moeten betalen? Retorisch, want nee, dat zullen ze nooit kunnen begrijpen. Ze weten niet beter en Ad de Laat ligt niet in hun straatje. De welhaast laatste strohalm van het brabanderschap is het dialect, of beter: de verschillende dialecten. Deze verdwijnen in rap tempo sinds vanaf de jaren 60-70 de democratisering van de samenleving heeft plaatsgevonden. Studeren was niet meer alleen voor de elite, de besloten dorpsgemeenschappen openden zich naar de buitenwereld toe. Ouders achtten het niet meer verstandig hun kroost nog in dialect op te voeden. Een perfecte beheersing van het Nederlands was immers noodzakelijk voor een geslaagd leven later. Ik herken het bij mezelf: ik beheers het plaatselijke dialect nauwelijks. Dat vind ik jammer. Ik vermoed dat ik op de lagere school toch wel ABN had aangeleerd, ook als ik thuis in dialect zou zijn opgevoed. Kinderen passen zich nu eenmaal snel aan en het naast elkaar paraat hebben van zowel ABN als het plaatselijke dialect mag geen enkel probleem zijn.
Zo is het niet gegaan en bij velen niet. Ik heb het idee dat enkel in gemeenschappen die nog zeer op zichzelf zijn, in de kleine dorpen, de jeugd nog enigszins gewoon is met het dialect. De ouderen die altijd dialect hebben gesproken vormen de grootste groep sprekers, maar met hen sterft ook het dialect grotendeels uit. De vraag is dan of het dialect überhaupt weet te overleven, en dan niet slechts als historische curiositeit. Doemdenken lijkt gelukkig onnodig. Er worden steeds meer initiatieven ondernomen om het dialect weer salonfähig te maken. De provincie doet goed werk, media als Omroep Brabant spelen in op de hernieuwde belangstelling voor dialect. Ook de streektaalfunctionaris Jos Swanenberg zet zich in voor enerzijds het behoud van en anderzijds eigentijdse omgang met het dialect. Dialect mag weer, is in, lijkt het wel. Laten we daarbij hopen dat het niet om een modegril gaat, maar om een definitieve omslag.