De literaire beterweter #9

Chinua Achebe - Things Fall Apart Dit boekje is niet alleen populair onder scholieren, ook de serieuze lezer en de professionele kritiek hebben het een prominente plaats in de angelsaksische canon toegekend. Achebe kaapte bovendien vorig jaar de tweede Man Booker International Prize weg onder de neus van o.a. Philip Roth, Rushdie, Fuentes, Mulisch en McEwan. Things Fall Apart schetst het traditionele leven in Afrika en hoe dat onder spanning kwam te staan door de komst van de eerste blanke missionarissen. Interessant zijn de antropologische beschrijvingen van culturele omgangsvormen, gebruiken en rituelen. Wat me tegenviel is de dosering van de stof. Vaak worden vele alinea's gewijd aan onbeduidende zaken, terwijl een belangrijke passage - die waarin de hoofdpersoon een fout maakt en verbannen wordt - in enkele zinnen wordt afgedaan. Vlot geschreven is het allemaal wel, wat mede verklaart waarom schoolbibliotheken het zo vaak uitlenen. Achebe beschrijft gedetailleerd zonder waardeoordelen te vellen. Zo wordt de Afrika-Europa-kwestie niet zwart-wit (zwart-blank) neergezet, maar is er ruimte voor nuance: de eerste blanke missionaris blijkt een schappelijke kerel die het helemaal niet zo kwaad voorheeft met de ongelovigen die hij komt bekeren. [***]
Fragment: When the rain finally came, it was in large, solid drops of frozen water which the people called 'the nuts of the water of heaven'. They were hard and painful on the body as they fell, yet young people ran about happily picking up the cold nuts and throwing them into their mouths to melt.

H.H. ter Balkt - Laaglandse hymnen I-III De drie afleveringen hymnen in één bundel. Ter Balkt schrijft een geschiedenis van de lage landen in sonnetten (met af en toe een andere versvorm). Het is wel specifiek Ter Balkts versie van die geschiedenis. Dat betekent beperkte ruimte voor canonieke historische gebeurtenissen en veel aandacht voor de 'kleine' geschiedenis, voor natuurtaferelen, voor beschrijvingen van kunstwerken. Een voorbeeld van de 'grote' geschiedenis is 'De slag bij Heiligerlee' ('diep in de Mookerhei rust de vrijheid ooit / gedolven uit de modder van Heiligerlee, in / de groene velden van Heiligerlee, vergeten / voorjaar toen de eerste van de broers viel // onder de groene takken van Heiligerlee.') De sonnetvorm doet meestentijds 'slechts' dienst als mal, in feite beoefent Ter Balkt het vrije vers binnen het sonnet, voorzover dat mogelijk is. Het is geen makkelijke poëzie, veel subtiliteiten springen pas bij herlezing in het oog. Soms is de dichter geëngageerd en dan spat de energie van het gedicht af, soms schildert hij met veel gevoel een vergeten of nooit gekend moment uit de nevelige historie van het vaderland. Een mooi aspect vind ik dat tijd en geschiedenis soms ook zelf onderwerp worden, bijv. in 'Ötziman op de Ötztaler alp', over een ingevroren neanderthaler die de door Ter Balkt beschreven eeuwen heeft kunnen overzien, of in 'Ontzettend oud polygoon journaal: 'Wat is een eeuw! De vogelkreet in de schemering, / de zweefvlucht van de kerkuil. Gelach, en ogen / - neergevallen en in stilte, wolken en bladeren // duldzaam ondergegaan'. Bemoedigend zijn de slotwoorden van 'Aan de verdoolden': 'jij in de storm / en jij onder zwijgen, ik lach als jij'. [****]
Fragment: Zo verscheurt soms 's nachts viervingerige hand / een schatkaart, en niemand die de ducaten vindt. / Alles vangt met stilte aan. Binnen de speldeknop / slaapt de cycloon. Gesponsord door een spokende // maan vloog de zee, rinkelend als bergbeklimmers, / hardbevroren, tegen de Himalaya, over de dijken, / paarden en daken als ruiters op haar getij, aan- / schouwd door helikopterwieken. Sneeuw en storm. [De watersnoodramp 1953]

Multatuli - Max Havelaar of de koffijveilingen der Nederlandsche handelsmaatschappy Deze canontopper moest ik voor een college (her)lezen. Dit gedaan hebbende wist ik weer precies wat ik er de eerste keer zo fantatisch aan vond en waarom ik me er desondanks zo weinig van kon herinneren. Om met het positieve te beginnen: het zijn de schitterende teksten van Batavus Droogstoppel, kleinburgerlijke huichelaar, die zo grandioos zijn. De eerste zes hoofdstukken, waarin Droogstoppel het woord heeft, heb ik weer afwisselend ademloos en luid lachend gelezen. Ik ben echt benieuwd hoevelen zich toentertijd in deze zelfgenoegzame, hypocriete figuur hebben herkend. Het saaie in deze roman herkende ik ook weer: het is het oeverloze gezever over de ambtelijke zaken en de bureaucratische molen tijdens de 'tafelgesprekken' dat zo vervelend is. De grote variëteit aan vormen, door 't Hart zo gelaakt, maakt het echter een immer energiek en vitaal boek. De parabel van de Japanschen steenhouwer is en blijft indrukwekkend, de ontknoping even abrupt als overweldigend. Met uitzondering van de tafelgesprekken verveelt het nergens, en dat is toch bijzonder voor een boek uit pm.1860. [****]
Fragment: Toen reciteerde Frits een ding dat van nonsens aan-één hing. Neen 't hing niet aan-een. Een jong mensch schreef aan zyn moeder, dat hy verliefd was geweest, en dat zyn meisje met een ander getrouwd was - waarin ze groot gelyk had, vind ik - dat hy echter, in weerwil hiervan, altyd veel van zyn moeder hield. Zyn deze laatste drie regels duidelyk of niet? Vindt ge dat er veel omslag noodig is, om dat te zeggen? Welnu, ik heb een broodje met kaas gegeten, daarna twee peren geschild, en ik was ruim half gereed met het orberen van de derde, voor Frits klaar was met die vertelling.

Horácio Quiroga - Verhalen van liefde, waanzin en dood Korte verhalen over vooral waanzin en dood van deze Uruguayaan die met Cortázar de aartsvader van het Spaans-Amerikaanse korte verhaal is. De verhalen die hier door Steenmeijer verzameld zijn, zijn zonder uitzondering spannend, beklemmend, zuiver van taal en beknopte stijl, en geven treffend de tropische hitte die tot waanzin en dood leidt weer. [****]

Harry Mulisch - Het theater, de brief en de waarheid Boekenweekgeschenk van 2000. Twee versies van het zelfde verhaal, de ondertitel is 'een tegenspraak'. De paradox is Mulisch wel toevertrouwd, zijn hele filosofie draait om dit wonderlijke begrip. De beperkte hoeveelheid bladzijden liet helaas weinig ruimte toe voor die typisch Mulischeske ideeën en observaties waar ik zo van houd. [***]

W.G. Sebald - Austerlitz Vlot geschreven proustiaanse roman over het oproepen en vertellen van de verloren tijd. Sebald maakt veelvuldig gebruik van foto's, wat het geheel een documentair karakter verleent. De algemene toon is sympathiek, mijmerend, berustend. Bij vlagen greep ik iets mee van de melancholieke, treurige stemming, maar zulke momenten waren (te) schaars. Mooiste passages zijn de typeringen van en overpeinzingen bij het voorbijtrekkende landschap vanuit een trein. Architectuur is een belangrijk motief en dat vond ik, helaas, erg saai. [***]