Oorzaak en gevolg, in willekeurige volgorde

Als de wetenschappers van het CERN geen foutje hebben gemaakt en neutrino's inderdaad sneller dan het licht kunnen reizen, dan heeft dat grote gevolgen voor alles wat we weten. Bijvoorbeeld met betrekking tot causaliteit: oorzaak en gevolg lopen in de war. Toch, wanneer men het maatschappelijk debat in ogenschouw neemt lijkt het soms of die 'ontdekking' al veel langer bekend is. Met oorzaak en gevolg wordt namelijk nogal eens een loopje genomen.

Prominentste voorbeeld is Geert Wilders. Sluw maar ferm heeft de opvatting postgevat dat de populariteit van Wilders de oorzaak is van maatschappelijke tweedeling, politieke instabiliteit of zelfs het wangedrag van jeugdige Marokkanen, in plaats van het logische gevolg ervan. Alsof Wilders uit het niets kwam. Wilders is de grote gedoger, niet de onbewogen beweger.

Een ander thema waarop omgekeerde causaliteit te pas en te onpas wordt losgelaten is Project Europa. Het wil de regeringsleiders maar niet lukken een verenigd Europa zonder kinderziektes of chronische kwalen te realiseren. Het volk stemt tegen een Europese Grondwet en zie: dat Europa niet uit de verf komt wordt pardoes het gevolg genoemd van een revival van - liefst dubieuze - nationalistische sentimenten. Maar het is natuurlijk andersom: de herwaardering van het nationalisme is een logisch gevolg van onvrede met en onzekerheid over de gestage uitverkoop van bevoegdheden en zeggenschap aan zoiets abstracts als 'Europa'.

Pijnlijkste voorbeeld van de geniepige omkering van oorzaak en gevolg viel waar te nemen rond de herdenking van tien jaar 9/11, eerder deze maand. Hier en daar durfden beschouwers vraagtekens te plaatsen bij het karakter van de herdenking: was de aandacht niet teveel op de VS gericht? En al die slachtoffers in Afghanistan en Irak dan? De neosofist Rob Wijnberg vroeg zich bijvoorbeeld in zijn column in NRC Next af: 'wat hebben we nu eigenlijk herdacht? Dat er in Afghanistan en Irak tot op de dag van vandaag ieder jaar meer burgers sneuvelen door zelfmoordaanslagen dan op nine eleven zelf?' Nee, we herdachten 'slechts de moderne beeldenstorm. Solidariteit per afstandsbediening.'

Een grove omkering van zaken. Wat nog enthousiast als 'War on Terror' werd begonnen is inderdaad een behoorlijk fiasco geworden, maar niettemin voor eens en altijd het gevolg van de aanslagen in New York. Maar we herdachten 'slechts' New York, aldus Wijnberg. Alsof je het herdenken van het bombardement op Rotterdam gaat bagatelliseren met het argument dat er nadien in Hamburg en Dresden nog veel meer onschuldige burgerdoden zijn gevallen.

Maar eigenlijk gaat Wijnberg nog veel verder. Hij noemt 9/11 een 'beeldenstorm'. Een beeldenstorm! Een irrationele vernietiging van objecten, van levenloze dingen dus. Dat er daarbij - in tegenstelling tot bij de originele Beeldenstorm van 1566 - ook nog vele slachtoffers vielen, om precies te zijn 2973, is blijkbaar even irrelevant. Het satirische 'Radio Bergeijk' stak ooit de draak met de datumnotatie '9/11' (9 november 2001? Dat was hier een heel normale dag, hoezo?'). Je zou haast denken dat Rob Wijnberg ook een andere dag voor ogen had.