'Wannes, een raszuivere gans'

Vorige maand schreef ik iets over Alfred Jodocus Kwak in de 'Zeven dagen lang'. De tekenfilmserie die onlosmakelijk met mijn kindertijd is verbonden blijft me fascineren. Zo ontdekte ik dat ik één bepaalde aflevering nog nooit had gezien, ook al moet ik de complete serie al vele, vele malen bekeken hebben. De bewuste aflevering, nr. 29, werd steeds weer vervangen door nr. 3, 'Het verjaardagsfeest'. De reden bleef lange tijd onduidelijk. Tot ik bij toeval op Wikipedia las dat deze aflevering 29, 'De boerenganzen', van de televisie werd geweerd 'in verband met de racistische opmerkingen gemaakt door Wannes Waggel'.

'De boerenganzen', zo blijkt nu, staat wel volledig op Youtube. Hoe racistisch is de episode nu echt? 'De boerenganzen' is feitelijk het derde en laatste deel van een drieluik. In het eerste deel, 'Verliefd', maken we kennis met de familie Wanah, zwarte eenden die illegaal Groot-Waterland binnenkomen. Ze zijn gevlucht uit het Thuisland, waar de zwarte eenden onderdrukt worden door de witte ganzen, een duidelijke verwijzing naar de situatie in Zuid-Afrika. Alfred wordt verliefd op dochter Winnie. In het tweede deel, 'Een geschenk van de koning', dreigen de Wanahs uitgezet te worden nadat ze aangegeven zijn door advocaat Wannes, die getipt was door spion Lispel de kwal. Net op tijd komt de koning tussenbeide en krijgen de Wanahs alsnog een verblijfsvergunning. Prompt besluit Kwa Wanah met zijn vrouw Blanche tóch terug te gaan omdat hij in zijn vaderland een strijd te strijden heeft.

De ontknoping geschiedt in 'De boerenganzen'. Alfred reist met Kwa en Blanche mee op het schip van kapitein Stoppel naar 'Zwarterdam' in het Thuisland. Ook Wannes, die wederom getipt is door Lispel, reist mee. (Overigens is het Wannes de Gans en niet Wannes Waggel, zoals Wikipedia vermeldt. Wannes Waggel is een personage van Marten Toonder.) Bij het aan boord gaan ontmoeten Alfred en Wannes elkaar:

Alfred: 'Dus dan heb je ook iets gehoord over de Apartheid daar?'
Wannes: 'Ja, ja, ik vind dat prima. Heel goed zelfs.'

Even later treedt Wannes de eetzaal binnen. Hem wordt een plek toegewezen aan de tafel van Alfred en de Wanahs, maar hij weigert:

Wannes: 'Ik wil niet naast zwarte eenden zitten.'

Alfred ontploft en grijpt Wannes bij zijn das:

Alfred: 'Deze gans is onbeschoft!'

Maar Kwa reageert als een ware Nelson Mandela:

Kwa: 'Als je een dwaas serieus neemt, dan ben je zelf een dwaas.'
Wannes: 'Hé jij, wat zei jij daar, zwarte?'

In het vervolg komen geen gepeperde dialogen zoals die hierboven meer voor. Wannes heeft de eenden verraden aan de politie, maar met een list weten ze te ontsnappen. Alfred wordt verhoord ('Waar zijn die twee zwarten heengegaan die hier waren?') en krijgt een visum voor twee dagen, maar 'alleen omdat je blank bent'. Na onheilspellende beelden van arme zwarten die de rommel van de rijke witte ganzen moeten opruimen besluit de episode met een ondergrondse samenkomst van zwarte eenden, waar Kwa preekt en Alfred belooft er alles aan te zullen doen een einde te maken aan de misstanden.

De laatste geciteerde zin van Wannes hierboven is waarschijnlijk de gewraakte racistische opmerking die ervoor heeft gezorgd dat deze aflevering taboe is geworden. De vraag is of deze aflevering hiermee een grens overschreed. Ik waag het te betwijfelen. Alfred Jodocus Kwak was immers bij uitstek een geëngageerde tekenfilmserie waarin politieke, sociale en maatschappelijke kwesties niet geschuwd werden. De prachtige muziek en teksten van Herman van Veen droegen hier ook aan bij. Bekendste voorbeeld is de episode waarin Dolf de kraai - met klein snorretje en scheiding in het haar - en zijn Kraaienpartij de macht grijpen in Groot-Waterland, een regelrechte verwijzing naar Hitler en WOII.

Bovendien is van belang wie de racistische uitspraken doet. Dat is Wannes, overduidelijk voorgesteld als een slechterik. Het ligt voor de hand dat wat de slechterik zegt, veroordeeld moet worden (cf. ook Kwa: als je een dwaas serieus neemt ben je zelf een dwaas). Misschien achtte men de kinderen niet in staat dit te begrijpen? Ik geloof van niet. De hele aflevering ligt het er duimendik bovenop dat de apartheid iets slechts is en dat de discriminatie van de zwarten een kwalijke zaak is. Kinderen kunnen dat onderscheid tussen goed en kwaad best maken.

Ik vermoed dat de werkelijke reden gezocht moet worden in de tijd waarin Alfred voor het eerst uitgezonden werd, 1989-1990. De hele apartheidskwestie in Zuid-Afrika was toen brandend actueel en racisme nog een taboe waar krampachtig mee werd omgegaan. Blijkbaar durfde men het toen niet aan deze kwestie in een tekenfilmserie te verwerken, de moraliserende boodschap ten spijt.

Anno 2011 wordt Alfred weer uitgezonden, nu door Kindernet. Benieuwd of de tijd nu wel rijp is voor 'De boerenganzen'.

Bekijk op Youtube de aflevering: deel 1; deel 2; deel 3.